Wąskotorowa kolej wojskowa Poznań-Biedrusko
Tama Garbarska/Cytadela -> Szeląg -> Naramowice -> Umultowo -> Radojewo -> Łysy Młyn -> Obóz Ćwiczeń Biedrusko
3. Pułk Wojsk Kolejowych | Fort Winiary | stacja Cytadela | Brama Polna | poligon Biedrusko
wąskotorowa kolejka wojskowa Ogrody-Ławica
Wojskowa linia kolejowa, zbudowana przez 3. Pułk Wojsk Kolejowych, stacjonujący w Forcie Winiary (Cytadela), uroczyście otwarta latem 1923 r. Służyła przede wszystkim przewozowi wojska oraz zaopatrzenia do Biedruska.
Ponad siedemnastokilometrowa trasa rozpoczynała bieg od stacji Tama Garbarska (położonej u stóp Cytadeli). Przejazd przy sprzyjających warunkach zajmował ok. półtorej godziny. Przystanki – wykorzystywane również przez cywilów do przewozu towarów, rzadziej w celach komunikacyjnych – zlokalizowano na Szelągu, w Naramowicach, Umultowie, Nowej Wsi oraz w Radojewie. Linia obsługiwana była przez tabor wąskotorowy: austriackie parowozy Henschel IIIRc o prześwicie 600 mm oraz wagony typu HF (skrót od niem. Heeresfeldbahn – zestawy takie, jako niemieckie polowe „lokomotywy brygadowe”, użytkowano podczas I wojny światowej).
Z powodu zagrożenia pożarowego, jakie dla mijanych siedlisk i gospodarstw stwarzał parowóz ciągnący skład, a także skutkiem rozwoju alternatywnej trakcji normalnotorowej, ułatwiającej zaopatrywanie Obozu Ćwiczeń DOK nr VII w Biedrusku, linia łącząca Tamę Garbarską z poligonem istniała stosunkowo krótko. Najpewniej została zlikwidowana podczas przebudowy Alei Szelągowskiej; niwelację poziomu gruntu oraz prace brukarskie przeprowadzono tu jeszcze przed Pewuką. W latach 30. XX w. trasy już nie oznaczano na planach. Być może parowozy i wagony przeniesiono do obsługi innych połączeń wąskotorowych, istniejących w tym czasie w Poznaniu, np. kolejki wojskowej 3. Pułku Lotniczego (nazywanej „samowarem”), umożliwiającej podróż z Ogrodów (ul. Dąbrowskiego) na lotnisko Ławica?
Zaplecze techniczne 3. Pułku Wojsk Kolejowych znajdowało się na terenie Fortu Winiary (stacja „Cytadela”). Dla ułatwienia aprowizacji stacjonującego tam wojska, przygotowano połączenie kolejowe pomiędzy Cytadelą a ładownią Tama Garbarska. Wjazd na teren Cytadeli odbywał się przez Bramę Polną, przebitą w północnym froncie bojowym fortu. Zaplanowaną z rozmachem infrastrukturę kolejową znacznie zredukowano na etapie realizacji projektu.
Trasa kolejki wojskowej Poznań-Biedrusko przebiegała opodal trzech cmentarzy ewangelickich: nowoświętokrzyskiego, w Umultowie oraz w Łysym Młynie.
Oprac. Paweł Skrzypalik
PORÓWNAJ:
CMENTARZ GARNIZONOWY w Biedrusku
PRAWOSŁAWNY CMENTARZ WOJENNY w Biedrusku
CMENTARZ EWANGELICKI w Łysym Młynie
- P. Dymek, Poznańskie wojska kolejowe. 3. Pułk Wojsk Kolejowych 1921-1924, Poznań 2023.
- J. M. Ka, Widziane z Biedruska. Podróż z Szeląga wzdłuż Warty na północ pod koniec XIX w. 1/3 (Szeląg – Naramowice – Nowa Wieś); ebiedrusko.pl z dnia 21.07.2016 r.
- J. M. Ka, Widziane z Biedruska. Podróż z Szeląga wzdłuż Warty na północ pod koniec XIX w. 2/3 (Nowa Wieś – Radojewo – Glinno); ebiedrusko.pl z dnia 09.08.2016 r.
- J. M. Ka, Widziane z Biedruska. Podróż z Szeląga wzdłuż Warty na północ pod koniec XIX w. 3/3 (Glinno – Chojnica – Biedrusko); ebiedrusko.pl z dnia 22.09.2016 r.
- M. Jańczak, Kulejkom do Biedruska. Rok 1923 (relacja Felka Ufermy, felietonisty „Żołnierza Wielkopolskiego” z otwarcia linii kolejowej z Poznania), [w:] „Głos Wielkopolski”, 2007, nr 189, s. 26.
- M. Sak, Minęły 92 lata od wybudowania kolejki wąskotorowej Poznań-Biedrusko. Gdzie znajdowała się stacja końcowa?; ebiedrusko.pl z dnia 21.07.2015 r.
- BS, Zapomniana linia kolejowa z Poznania do Naramowic i Biedruska; epoznan.pl z dnia 03.03.2017 r.
- M. Beim, Tramwaj na Naramowice jako idea urbanistyczna i polityczna, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 2020, nr 4, s. 224-238.
- JB, Droga forteczna odkryta na Naramowicach; poznan.tvp.pl z dnia 24.06.2020 r.
- J. Biesiadka, A. Gawlak, S. Kucharski, M. Wojciechowski, Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku, Poznań 2006.
- B. Kruszyński, Garnizon Poznań w II Rzeczypospolitej. Wojsko w życiu miasta, Poznań 2013.
- R. Kroma, J. Sosiński, Poznański węzeł kolejowy wczoraj i dziś, Poznań 2003.
- M. Budnik, F. Pacholczyk, Kolejką z Cytadeli do Biedruska, [w:] „Bitewnik Poznański 1939”, 2013, nr 2, s. 1.
- Koleje polowe na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej. Funkcja, znaczenie i późniejsze wykorzystanie. Materiały z konferencji Piaseczno-Nieporęt-Sochaczew 2019, Sochaczew 2019.
- 3. Pułk Wojsk Kolejowych w forcie Winiary, 1922-24; Muzeum UMP via CYRYL.
- Na pożegnanie 3 Pułku Wojsk Kolejowych, [w:] „Żołnierz Wielkopolski”, 01.10.1924, nr 28, s. 1-9. Dostęp: WBC.
- Poznański Szlak Forteczny.
