Przyszpitalny cmentarz Świętego Krzyża; Stelmachy za Bramą Wrocławską
Kościół oraz szpital Świętego Krzyża | plac Świętokrzyski | leprozorium | trąd i dżuma w Poznaniu | plac Wiosny Ludów | Półwiejska
Cmentarz założono na początku XV w., jako element założenia świątynno-szpitalnego, zlokalizowanego na dawnym przedmieściu Stelmachy za Bramą Wrocławską. W następnym stuleciu biskup Jan Lubrański podarował szpitalowi młyn wodny wraz z kilkoma domami opodal Bramy Wielkiej. Kompleks budynków szpitalnych uległ zniszczeniom podczas najazdu szwedzkiego w XVII w. Stan szpitala i świątyni pogarszały też częste w okresie nowożytnym powodzie. Z początkiem osiemnastego stulecia szpital rozwiązano; wówczas już w kościele Świętego Krzyża (odbudowanym i na nowo urządzonym w latach 40. XVIII w.) modlono się sporadycznie, głównie w dni odpustowe oraz w dniu Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Niszczejącą świątynię rozebrano na początku XIX w.
Na otaczającym kościółek cmentarzu (jego relikty, wraz z gotyckim, kamienno-ceglanym murem, archeolodzy odkryli w roku 2004 w śladzie ul. Półwiejskiej), grzebano zapewne podopiecznych szpitala-leprozorium, tj. chorych na trąd oraz ubogich i zniedołężniałych mieszkańców Poznania.
Budynki założenia świątynno-szpitalnego zajmowały parcele przy wschodniej pierzei ul. Półwiejskiej (pod nr 2 – kościół otoczony cmentarzem; pod nr 3-4 – ogród, domy, łaźnia).
W okresie międzywojennym, o wezwaniu dawnego kościoła przypominała nowa nazwa tej części Poznania – pruskie „Petriplatz” zmieniono wówczas na polskie „plac Świętokrzyski”. Obecnie to plac Wiosny Ludów.
Oprac. Paweł Skrzypalik
PORÓWNAJ:
CMENTARZ PRZYSZPITALNY ŚWIĘTEGO DUCHA
CMENTARZ PRZYSZPITALNY ŚWIĘTEGO ŁAZARZA
CMENTARZE EPIDEMICZNE W POZNANIU | DŻUMA I CHOLERA
- Początki zorganizowanej opieki szpitalnej sięgają w Poznaniu XII wieku; poznan.pl.
- dmk, Odkrycia archeologów na Półwiejskiej, poznan.wyborcza.pl z dnia 11.05.2004 r.
- Od osady Stelmachy do placu Wiosny Ludów; poznanskiehistorie.blogspot.com.
- K. Koehler, Przyczynek do historyi trądu w W. Ks. Poznańskiem, [w:] „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. 24, z. III, s. 419-437. Dostęp: WBC.
- A. Chybiński, Opieka nad ubogimi w Poznaniu w ubiegłych wiekach, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1925, nr 2, s. 33-35 (cz. 1); „Kronika Miasta Poznania”, 1925, nr 4, s. 83-85 (cz. 2).
- F. Pohorecki, O dawnym szpitalu i kościółku św. Krzyża (artykuł z 1931) [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1990, nr 3-4, Antologia, s. 69-88. Dostęp: WBC.
- J. Domańska, Dobroczynność względem sierot na ziemiach polskich do 1918 roku, [w:] „Biuletyn Historii Wychowania”, 2011, nr 27, s. 19-32. Dostęp: pressto.amu.edu.pl.
- S. Karwowski, Powstanie i upadek szpitala i kościółka św. Krzyża, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 2007, nr 3, Półwiejska i okolice, s. 40-46.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2007, nr 3, Półwiejska i okolice.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2007, nr 4, Szpitale.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2018, nr 2, Plac Wiosny Ludów.
- Boras Z., Trzeciakowski L., W dawnym Poznaniu. Fakty i wydarzenia z dziejów miasta do r. 1918, Poznań 1974.
- Dzieje Poznania, t. 1, Dzieje Poznania do roku 1793, pod red. J. Topolskiego, tomy 1* i 1**, Warszawa-Poznań 1988.
- Góralski Z., Działalność charytatywna w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa-Kraków 1973.
- Kępski Cz., Idea miłosierdzia a dobroczynność i opieka, Lublin 2002.
- Leś E. E., Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa 2001.
- Łukaszewicz J., Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, t. 1 i 2, Poznań 1838. Dostęp: Polona.
- Łukaszewicz J., Krótki opis kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1, Poznań 1859. Dostęp: Polona.
- Sieciechowiczowa L., Życie codzienne w renesansowym Poznaniu 1518-1619, Warszawa 1974.
