Miłostowo: Kwatera Maltańska

Porzucona przez zarządcę cmentarza kwatera z grobami przeniesionymi ze zlikwidowanych cmentarzy nowoparafialnych przy ul. Krańcowej.

"Kwatera maltańska" oznaczona na mapie uwzględniającej Państwowy Układ Współrzędnych Geodezyjnych z roku 1992, za: geoportal.gov.pl.

KWATERA MALTAŃSKA NA MIŁOSTOWIE

Pierwotne miejsce powtórnego pochówku osób ekshumowanych z cmentarzy na Malcie, utworzone na przełomie lat 40. i 50. XX w. niemal w centrum ówczesnego Cmentarza Regionalnego. Położone poza obszarem użytkowanych obecnie kwater i pól pogrzebowych; nie zostało dotąd oznaczone na planie Cmentarza Komunalnego nr 1 w Poznaniu – Miłostowo. Częściowo ekshumowane w latach 70. XX w.  

Kwatera o powierzchni ok. 1 ha znajduje się w lesie, pomiędzy polami pogrzebowymi nr 34, 36 i 47. Teren przecinają aleje – dwie z kierunku wschód-zachód, jedna – północ-południe; obecnie zarośnięte młodymi drzewami i krzewami. Wyraźnie widoczne ślady licznych pochówków, ułożonych w regularnie rozplanowanych rzędach. W większości są to bezimienne mogiły ziemne porośnięte dziko rosnącą roślinnością. Wskazać można też pojedyncze groby jedno- i wieloosobowe (rodzinne) z zachowanymi nagrobkami. Uporządkowane są jedynie te zlokalizowane na obrzeżach kwatery (są sporadycznie odwiedzane, o czym świadczą znicze oraz bukiety kwiatów). Wzdłuż asfaltowej alei cmentarnej prowadzącej do pola nr 36 (łączącej starą i nową część Miłostowa) istnieje pozostałość wydzielonej kwatery dziecięcej. Stan nielicznych zachowanych na całym obszarze nagrobków umożliwia odczytanie dat śmierci osób tam spoczywających – wskazują na pochówki z okresu międzywojennego.

Z relacji mieszkańców Poznania wynika, iż część obalonych nagrobków mogła zostać porzucona po dokonaniu ekshumacji na inne pole. Nie zmienia to faktu, iż odczytanych nazwisk nie uwzględniają wyszukiwarki cmentarne. 

Stanowisko zarządcy cmentarza z 2016 r.: „Oficjalnie groby te nie istnieją, ale z uwagi na fakt, że kryją szczątki – są miejscem pochówku i nie mogą być fizycznie zlikwidowane” (Kierownik Zespołu ds. Utrzymania Cmentarzy i Ruchu, Universum).

Kwatera ta, po uporządkowaniu terenu, sugerowana jest jako lokalizacja mającego powstać w Poznaniu „cmentarza nieistniejących cmentarzy” – miejsca, w którym w zbiorowych mogiłach składane będą szczątki ludzkie, ujawnione na obszarze miasta. 

Oprac. Paweł Skrzypalik
Tekst poprawiony i uzupełniony. Pierwotna jego wersja ukazała się na stronie cmentarze-poznania.pl.

PORÓWNAJ:

CMENTARZE PARAFIALNE PRZY UL. KRAŃCOWEJ

Stan mogił umożliwia odczytanie inskrypcji z ok. 30 nagrobków – zarówno jedno-, jak i wieloosobowych grobów. Zachowały się nagrobki kompletne, jak i zniszczone czy po prostu obalone. Widoczne są ślady postępującej degradacji oraz celowe dewastacje.
W trakcie wizji lokalnej (w której w latach 2017-2018 dwukrotnie uczestniczył P. Taczkowski) odnaleziono tabliczki z numerami grobów zapewne mające swój odpowiednik w księgach cmentarnych parafii, m.in.: 1438 (zlokalizowana niedaleko północnej granicy pola), 3362, 3401, 3402 (dwie ostatnie zlokalizowane przy grobach sąsiadujących ze sobą, blisko południowej granicy pola). Większość tabliczek z numeracją grobów jest nieczytelna. Odczytane nazwiska osób pochowanych na tym polu występują w księgach adresowychkartotece ewidencji ludności Poznania oraz nekrologach i danych z USC zamieszczanych w lokalnej, międzywojennej prasie. Stwierdzić można, iż większość pochowanych w kwaterze maltańskiej, w latach 1920-40 zamieszkiwała okolice ul. Głównej w Poznaniu. Imion i nazwisk (wraz z datami urodzenia i śmierci – jeśli się zachowały i możliwe było ich odczytanie) nie uwzględniają funkcjonujące obecnie (2020 r.) wyszukiwarki.

Z relacji potomków jednej z osób pogrzebanych na „zapomnianym polu” wynika, iż zmarły był parafianinem św. Jana Jerozolimskiego za Murami na Komandorii w Poznaniu i został pochowany na jednym z nowych cmentarzy „na Malcie”, na początku lat trzydziestych XX w. Następnie – według relacji rodziny – grób „zlikwidowali Niemcy” (wątpliwe!). Został przeniesiony na nowo powstały Cmentarz Regionalny (Miłostowo). W późnych latach pięćdziesiątych odbyła się kolejna, tym razem „nieoficjalna” ekshumacja z udziałem pracowników cmentarza – zwłoki przeniesiono do rodzinnego grobowca na innym polu cmentarza Miłostowo. Zważywszy na wyraźne ślady po przeprowadzonych ekshumacjach (doły w linii pozostałych grobów ziemnych) takich przypadków było zapewne więcej, a część obalonych nagrobków została porzucona w tym miejscu, po przeniesieniu zwłok.

Obalony nagrobek Szczepana Latosi, porzucony po ekshumacji szczątków do grobu rodzinnego położonego na innym polu Miłostowa. Fot. P. Skrzypalik, marzec 2016 r.

Szczepan (ur. 1871 r.) był szewcem; wraz z żoną Jadwigą z d. Zgoła, przekupką z rynku Sapieżyńskiego, mieszkał w Głównej. Małżeństwo doczekało się licznego potomstwa; przeżyło 7 dzieci. Jeden z synów, Stanisław (ur. 1897 r.) był powstańcem wielkopolskim, twórcą ruchu skautowego na Zawadach.

Szczepan zmarł 26 sierpnia 1931 r. w poznańskim Zakładzie Diakonisek. Najprawdopodobniej został pochowany na nowym cmentarzu św. Jana Jerozolimskiego – jednej z dwóch połączonych przestrzennie nekropolii, założonych na początku XX w. przy ul. Krańcowej i Wileńskiej. Rodzina zdecydowała się na przeniesienie szczątków do grobu syna, co miało miejsce w latach 50.

PRZENIESIENI Z CMENTARZY NA MALCIE…

Łukasz Jastrząb w książce pt. Likwidacje cmentarzy rzymskokatolickich w Poznaniu po 1945 roku podaje, iż zapiski w księgach Cmentarza Komunalnego nr 1 Poznań – Miłostowo wskazują, że o ile zamknięcie nastąpiło podczas okupacji, to ekshumację na Miłostowo z nowych cmentarzy na Malcie: świętojańskiego oraz archikatedralnego, przeprowadzono w latach 1949-1953 (z nasileniem na rok 1951). Groby te, po ok. 25 latach ponownie ekshumowano w kwietniu 1977 r. i przenoszono do innych kwater w obrębie tej samej nekropolii (Miłostowa), choć zdarzały się już wcześniej pojedyncze przypadki przenosin (co potwierdza wyżej wzmiankowana rozmówczyni). Dalej, w jednym z przypisów Jastrząb zauważa: W księdze cmentarnej są zapisy – „ekshumowany/-a z kwatery ekshumowanych z Malty”. Właśnie z tej operacji zachowała się ewidencja osób, będąca jedynym śladem po zmarłych pochowanych na cmentarzach przy ul. Krańcowej. Należy zatem założyć, iż nie zewidencjonowano wówczas pochówków pozostawionych w starej kwaterze maltańskiej. Pytanie – w oparciu o jakie przesłanki dokonywano wskazań do powtórnej ekshumacji w 1977 roku?

Autor Likwidacji… opracował i opublikował spisy m.in. osób ekshumowanych ze starych (na Komandorii) i nowych (na Malcie) cmentarzy archikatedralnych i świętojańskich. W tabelach odnaleźć można nazwiska tożsame z nazwiskami pochowanych na opuszczonej kwaterze maltańskiej. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, iż to krewni i powinowaci, a zarazem parafianie św. Jana Jerozolimskiego lub św. Małgorzaty, pierwotnie „wspólnie” pochowani na cmentarzach parafialnych.

Jeden z kilku przewróconych i zniszczonych nagrobków w pierwotnej kwaterze maltańskiej. Należy do Małgorzaty Pietruszyńskiej, zmarłej w wieku 19 lat córki ogrodnika z Głównej. Uwagę zwraca sygnatura na porcelanowym konterfekcie – „Bracia Altman Sosnowiec”… 

Zakład fotograficzny Altmanów – pochodzących z Częstochowy Żydów – działał w Sosnowców od końca XIX w. W Zagłębiu Dąbrowskim bracia szybko zdobyli popularność i renomę. Co ciekawe, porcelanki przez nich sygnowane (również jako „B.A. Sosnowiec”) zachowały się na kilku poznańskich nekropoliach.
Bronisław i Stanisław Altmanowie zginęli w Holokauście. W Sosnowcu upamiętnia ich uliczka.
Porównaj:

"Kurier Poznański", 10.08.1924, nr 184, s. 10.
"Kurier Poznański", 15.08.1924, nr 188, s. 10.

Podsumowując dotychczasowe ustalenia: większość osób pochowanych na opuszczonym polu pogrzebowym zamieszkiwało okolice Głównej oraz należało do parafii św. Jana Jerozolimskiego na Komandorii. Zidentyfikowano też np. mieszkańców Chwaliszewa (parafianie archikatedralni, tj. św. Małgorzaty). Imion, nazwisk oraz dat narodzin i śmierci osób tam pochowanych nie indeksują wyszukiwarki internetowe, a także nie są uwzględnione w opracowaniu Łukasza Jastrząba, który de facto opublikował listę powtórnie ekshumowanych w latach 70. XX w

Ten obszar cmentarza Miłostowo nazywany jest – analogicznie do kwatery żegierskiej czy świętowojciechowej – kwaterą maltańską lub inaczej mówiąc: pierwotną kwaterą ekshumowanych z Malty, powstałą podczas likwidacji cmentarza i przeniesienia szczątków z tzw. nowych cmentarzy: świętojańskiego oraz archikatedralnego (istniejących od początku XX w. do końca lat 40. XX wieku przy ulicach Krańcowej i Wileńskiej). Z nieustalonych przyczyn w pierwotnej kwaterze ekshumowanych z Malty, podczas powtórnych masowych przenosin w latach 70. XX w. pozostawiono liczne mogiły, obecnie „zapomniane” przez zarządcę cmentarza – od 2017 r. są to Usługi Komunalne, jednostka budżetowa Urzędu Miasta Poznania.

Opuszczona "kwatera maltańska" na Miłostowie. Zdjęcia z lat 2017-2020 ⤵️

Spis nazwisk odczytanych z nagrobków, uzupełnionych w oparciu o dostępne dane, m.in. listę adresową mieszkańców Głównej z 1925 r.
(kliknij w nazwisko!) ⤵️

– Ignacy (ur. 07.07.1874; zm. 01.02.1931).
– Katarzyna (ur. 05.11.1874).
• Ujęci w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

„Żył lat 60”. (ur. 10.12.1871; zm. 26.08.1931).
Z relacji potomków: został pochowany na nowym cmentarzu świętojańskim, następnie przeniesiony na Miłostowo. W latach 50. XX w. ponownie przeniesiony do rodzinnego grobowca na innym polu miłostowskim. Ojciec powstańca wielkopolskiego, Stanisława.
• Ujęty w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(zm. 23.06.1931; żył lat 68)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Stefan Skóra, „Kurier Poznański”, 26.06.1931, nr 288, s. 11.
• Ujęty w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931: ur. 15.12.1864.

(ur. 18.01.1913; zm. 09.09.1929)
• Nekrolog: „Kurier Poznański”, 11.09.1929, nr 420, s. 12.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931: Wanda Maria Duszczak.

(ur. 16.11.1874; zm. 21.07.193(8?))
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931: ur. 11.11.1874. Żona Andrzeja Issmer.

Grób wspólny.
– Jan (ur. 16.10.1863; zm. 1924).
– Marianna (ur. 11.08.1867; zm. 1940).
• Ujęci w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 15.07.1885; zm. 15.08.1926)

Grób wspólny. Brak danych.

(ur. 27.01.1860; zm. 23.08.1936)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Walenty Gąsiorowski, robotnik, 76 lat, „Kurier Poznański”, 27.08.1936, nr 394, s. 7.
• Ujęty w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 1855; zm. 1938).

Pisownia oryginalna.
(ur. 1867; zm. 16.11.1929)
• Nekrolog: „Kurier Poznański”, 18.11.1929, nr 534, s. 12.
• Ujęty w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.
Mistrz obuwniczy.

(ur. 04.05.1886; zm. 19.02.1939)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Jan Winiarz, kowal, 32 lata, „Kurier Poznański”, 21.01.1939, nr 83, s. 8.

„Żyła lat 37”.
(zm. 07.1935)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Helena Adamczewska z d. Müller, 37 lat, „Dziennik Poznański”, 16.07.1935, nr 161, s. 9.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 06.02.1911; zm. 28.11.1938)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Zofia Szudzińska, hafciarka, 27 lat, „Kurier Poznański, 30.11.1938, nr 546”, s. 10.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 1922; zm. 1929)
UWAGA: nowa tabliczka – być może podano złe dane (daty)!
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931; ur. 24.10.1923, zm. 23.04.1931.
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Bronisława Suterska, uczennica szkolna, 7 lat, „Kurier Poznański”, 27.04.1931, nr 191, s. 7.

(ur. 16.04.1875; zm. 04.10.1937)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Stanisława Strojna z d. Pawłowska, 62 lat, „Kurier Poznański”, 06.10.1937, nr 456, s. 7.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 13.07.1929; zm. 06.12.1939)
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 06.09.1843; zm. 03.06.1936)

– Helena (ur. 1887; zm. 1940)
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931: ur. 09.05.1887.
– Maryjanna (ur. 1868; zm. 1937)

(ur. 17.07.1874; zm. 16.01.1941)

Brak danych. Nazwisko w Głównej występuje wielokrotnie.

Brak danych. Nazwisko w Głównej występuje wielokrotnie; m.in. rodzina gospodarza Franciszka Ludwiczaka.

(ur. 10.05.1895; zm. 07.03.1935)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Magdalena Panowiczowa z d. Zawodna, 39 lat, „Dziennik Poznański”, 10.03.1935, nr 58, s. 14.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 15.12.1856; zm. 23.6.1922)

(ur. 03.08.1905; zm. 08.08.1924)
• Nekrolog: „Kurier Poznański”, 10.08.1924, nr 184, s. 10.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 20.11.1905; zm. 17.10.1933)
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 09.07.1883; zm. 03.12.1938)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Ludwika Matecka z d. Konatowska, 55 lat, „Kurier Poznański”, 06.12.1938, nr 556, s. 10.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

(ur. 04.08.1880; zm. 27.09.1935)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Ludwik Jabłecki, ślusarz, 55 lat, „Dziennik Poznański”, 01.10.1935, nr 226, s. 11.
• Ujęty w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931: Ludwig Jablecki.

(ur. 31.05.1866; zm. 12.07.1929)
• Księgi Stanu Cywilnego, zgony: Petronela Hoppelowa z d. Grzybkówna, wdowa, 63 lata, Dziennik Poznański, 22.07.1929, nr 334, s. 7.
• Ujęta w Kartotece ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931.

Brak danych. Grób wspólny.

(ur. 19.03.1918; zm. 04.10.1938)
Napis nieczytelny.

Napis nieczytelny.

Napis nieczytelny.

error: Nie kopiuj, udostępnij! Masz pytania? Napisz do mnie: skrzypalik@e-lapidarium.pl
Scroll to Top
Skip to content