Mosina: cmentarz ewangelicki przy ul. Poniatowskiego

Mosina (niem. Moschin) | Pożegowo | Ludwikowo (niem. Ludwigshöhe, Ludwigsberg) | Budzyń | Osowa Góra
Izba Muzealna w Mosinie | Galeria Miejska w Mosinie | Wielkopolski Park Narodowy
parafia ewangelicka w Krośnie (niem. Altkirch) | olędrzy na ziemi mosińskiej
cmentarz choleryczny na wzgórzach pożegowskich

Fragment kolejnego wydania niemieckiej mapy topograficznej z lat 80. XIX w. [Messtischblatt 3767 (alt. 2064) Moschin], unacześnionej w 1911 r. Za: igrek.amzp.pl.

Napływ ludności protestanckiej w okolice Mosiny w drugiej połowie osiemnastego stulecia związany był z decyzją starosty Franciszka Ksawerego Kęszyckiego (1742-1789), umożliwiającą utworzenie parafii ewangelickiej. Nową świątynię zaczęto wznosić pod koniec lat 70. XVIII w. w sąsiadującym z Mosiną Krośnie (niem. Altkirch). Do tamtejszej parafii należeli potomkowie olędrów, osadników przybyłych głównie z krajów niemieckich, kolonizujących ziemię mosińską – przede wszystkim wsie położone w rozlewiskach Warty – oraz urzędnicy pruskiej administracji. Pamiątką z tego okresu pozostają relikty 11 wiejskich cmentarzy ewangelickich, zlokalizowanych w granicach administracyjnych Gminy Mosina.

Cmentarz ewangelicki w Mosinie założono w pierwszej połowie XIX w. – został oznaczony na pruskiej mapie topograficznej z lat 30. dziewiętnastego stulecia (tzw. Urmesstischblatt). Zlokalizowany pomiędzy ul. Polną – która prowadziła także do mosińskiego kirkutu – a dzisiejszą ul. Poniatowskiego. Urządzony na planie prostokąta o powierzchni ok. 0,3 ha, z alejami obsadzonymi dębami, kasztanowcami oraz lipami, wytyczonymi pomiędzy kwaterami.

Opuszczony po II wojnie światowej cmentarz niszczał i zarastał krzewami. Okoliczni mieszkańcy wykorzystywali pocmentarną działkę jako wysypisko śmieci. Pod koniec lat 80. XX w. cmentarz został przeznaczony do likwidacji w związku z planami budowy drogi na jego miejscu. Z nielicznych zachowanych nagrobków (najstarszy z lat 70. XIX w.) planowano utworzyć lapidarium. Ostatecznie pocmentarną działkę „uporządkowano” – relikty cmentarza usunięto, wyeksponowano okazałe drzewa, a miejsce oznaczono głazem pamiątkowym – Obeliskiem Pamięci Społeczności Ewangelickiej, ustawionym z inicjatywy burmistrza w roku 2008.

Na mosińskim cmentarzu pochowano Gottlieba Martina Bourdaillier, noszącego nazwisko znane również z sąsiedniego Puszczykowa, należące do potomków hugenotów, przybyłych w te okolice na przełomie XVIII i XIX wieku, wraz z kolejną falą niemieckiego osadnictwa z Badenii-Wirtembergii.  

Oprac. Paweł Skrzypalik

PORÓWNAJ:

CMENTARZE EWANGELICKIE W PUSZCZYKOWIE

WIEJSKI CMENTARZ EWANGELICKI W ROGALINKU

  1. Anders P., Kasprzak K., Raszka B., Wielkopolski Park Narodowy, „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza”, nr 25, Poznań 1999. Dostęp: WBC.
  2. Angermann A., Die evangelische Kirchen des Posener Landes seit 1772, Posen 1912.
  3. Brożek A., Niemcy zagraniczni w polityce kolonizacji pruskich prowincji wschodnich (1886-1918), Poznań 1989.
  4. Golon A., Steffani J., Posener Evangelische Kirche. Ihre Gemeiden und Pfarrer von 1548 bis 1945, Lüneburg 1967.
  5. Hauser P., Kolonista niemiecki na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Mit i rzeczywistość, Poznań 1994.
  6. Jakóbczyk W., Pruska Komisja Osadnicza 1886-1919, Poznań 1976. Dostęp: WBC.
  7. Jakóbczyk W., Kolonizatorzy i hakatyści, Poznań 1989. Dostęp: WBC.
  8. Kiec O., Protestantyzm w Poznańskiem 1815-1918, Warszawa 2001.
  9. Kiec O., Historia protestantyzmu w Poznaniu od XVI do XXI wieku, Poznań 2015.
  10. Kiec O., Parafie ewangelickie w Wielkopolsce w XIX-XXI wieku. Historia, tożsamość i polityka pamięci na polsko-niemieckim pograniczu, Poznań 2021.
  11. Kremmer M., Die evangelischen Kirchen der Provinz Posen, Berlin 1905. Dostęp: Polona lub WBC.
  12. Łojko J., Stępień J., Zarys dziejów Mosiny i okolic (do 1945 r.), Mosina 1992.
  13. Mosina – 700 lat. Album jubileuszowy. Miasto i gmina, pod red. W. Łęckiego, Warszawa-Poznań-Mosina 2002.
  14. Nim całkowicie znikną. Cmentarze ewangelickie w powiecie poznańskim, wyd. drugie, poprawione i uzupełnione, pod red. J. Kołackiego, Poznań 2021.
  15. Rusiński W., Osady tzw. „olędrów” w dawnym woj. poznańskim, Kraków 1947.
  16. Szafran H., Miasto Poznań i okolica, Poznań 1959.
  17. Szczepaniak I., Dzieje Ziemi Lubońskiej. Historia Lasku, Lubonia i Żabikowa od czasów najdawniejszych do utworzenia miasta, Luboń 2018.
  18. Szkice z przeszłości Mosiny i okolic. Z dziejów walk o wyzwolenie narodowe i społeczne w XIX i XX wieku. W 130. rocznicę utworzenia Rzeczpospolitej Mosińskiej, pod red. T. A. Jakubiaka, Poznań 1979.
  19. Werner A., Geschichte der evangelischen Parochien in der Provinz Posen, Lissa 1904. Dostęp: WBC.
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego", t. XV, Warszawa 1902, s. 355.
Fragment pruskiej mapy topograficznej Urmesstischblatt z początku lat 30. XIX wieku; cmentarz ewangelicki oznaczono kolorem niebieskim; po prawej, kolorem żółtym - rzymskokatolicki cmentarz parafialny. Źródło: Staatsbibliothek zu Berlin.
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego", t. I, s. 449.
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego", t. V, s. 474.
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego", t. IX, s. 7.
Kościół ewangelicki w Krośnie, gm. Mosina (budowany w latach 1779-1871) - parafia protestanckich mieszkańców Mosiny i okolic; obecnie świątynia rzymskokatolicka pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Za: parafiakrosno.pl.
Zarys historii parafii ewangelickiej w Krośnie (do końca XIX w.); źródło: A. Werner, "Geschichte der evangelischen Parochien in der Provinz Posen", Lissa 1904, s. 166-168.
"Postęp", 15.02.1906, nr 36, s. 3.
"Ziemia Mosińska", 1988, nr 3 (27), s. 7.
"Ziemia Mosińska", 1990, nr 10-11 (58-59), s. 3.
error: Nie kopiuj, udostępnij! Masz pytania? Napisz do mnie: skrzypalik@e-lapidarium.pl
Scroll to Top
Skip to content