Miłostowo: kwatera ewangelicka

Położona na uboczu jednej z głównych alej Cmentarza Komunalnego nr 1, na tyłach kwatery z grobami żołnierzy polskich. Objęta opieką parafii ewangelicko-augsburskiej w Poznaniu, której wierni zwyczajowo porządkują teren w okresie przedświątecznym. W dniu Pamiątki Umarłych odprawiane jest tu nabożeństwo. Kwatera zaczęła funkcjonować wraz z oddaniem cmentarza do celów grzebalnych pod koniec 1943 r.; regularne pochówki ewangelików rozpoczęto w 1. połowie 1945 r. W następnych latach przeniesiono tam kilka grobów z likwidowanych (w ramach akcji „odniemczania” miasta) nekropolii ewangelickich, m.in. z cmentarza Chrystusa na Górczynie.

Starsi poznaniacy potwierdzą zapewne, iż chowanie zmarłych na Miłostowie w nowej części cmentarza (tj. od ul. Warszawskiej), mniej więcej do początku lat 80. XX w. było niepożądane – właśnie ze względu na „wątpliwe” – jak mówiono – sąsiedztwo kwater zmarłych i poległych Niemców, Rosjan i Żydów. Za prestiżowy uchodził pochówek na polach pogrzebowych położonych w starej części cmentarza, bliżej ul. Gnieźnieńskiej.

Oprac. Paweł Skrzypalik
Tekst poprawiony i uzupełniony. Pierwotna jego wersja ukazała się na stronie cmentarze-poznania.pl.

PORÓWNAJ:

Album ze zdjęciami kwatery zamieszczony na stronie fb/PEAPoznan.

Pamiątka Umarłych – album ze zdjęciami zamieszczony na stronie fb/PEAPoznan.

K. Kulczyńska, N. Marciniak, Odwiedzenia nekropolii na Miłostowie i ich motywy, [w:] „Rozwój regionalny i polityka regionalna”, 2018, nr 44, s. 205-219. Dostęp: pressto.amu.edu.pl.
J. Domasłowski, Kościół Ewangelicko-Augsburski w Poznaniu i w Zachodniej Wielkopolsce w latach 1919-2005, Poznań 2005.

Kwatera ewangelicka na Miłostowie. Zdjęcia: P. Skrzypalik/Cyfrowe Lapidarium Poznania

Ś. P.
z Boetticherów
Zofia Wernerowa
*20.08.1877 +30.05.1946
Wszyscy ją kochali
gdyż umiała zapomnieć
o sobie dla wszystkich

Na tym niepozornym, zapomnianym nagrobku (sygnowanym: Granit, ul. Strumykowa 40) odczytać można dwa nazwiska znaczące dla historii przemysłu …łódzkiego. Rodziny Boetticher i Werner, od początku XIX w. posiadające folwarki i cukrownie we wsi Leśmierz (pow. zgierski), związane były interesami i więzami krwi z rodami wielkich fabrykantów przełomu XIX i XX w. Adolf i Zofia z Boetticherów Werner wymienieni zostali pośród akcjonariuszy Towarzystwa Przemysłowego w Leśmierzu obok m.in. Lilpopa i Scheiblera.

Dzięki pomocy Ratując pamięć – Wiejskie cmentarze ewangelickie województwa łódzkiego oraz pastora Marcina Undasa udało się ustalić, iż Zofia Boetticher, była córką Józefy Werner (ur. w 1851 r.) i Władysława Boetticher (1844-1930). Grób rodziny Boetticherów znajduje się na ewangelickim cmentarzu w Łęczycy. Zofia wyszła za mąż za Adolfa Wernera (1866-1913). Jej potomkami są rodziny Fudakowskich i Wardów.

Lokalizacja: pole PD3, kwatera A, miejsce 9. Grób od 2021 r. przeznaczony do likwidacji.

O życiu Artura Staevena dowiadujemy się ze wspomnień jego córki, urodzonej w Kutnie 18.12.1918 r. Haliny Wandy Strzeleckiej z d. Staeven, podczas II wojny światowej w konspiracji posługującej się pseudonimem „Halina”.
Artur Staeven, syn Gustawa i Franciszki, choć urodzony w Humaniu na Ukrainie, wywodził się z „rodziny szwedzkiej” zaliczanej do „inteligencji pracującej”. W latach 1913-1925 był dyrektorem cukrowni Konstancja. Jego żoną (i zarazem matką Haliny) była zmarła w 1957 r. w Gdyni Ludwika z d. Zunke, „z rodziny niemieckiej”.

Artur Staeven został pochowany na cmentarzu parafii św. Łukasza przy ul. Grunwaldzkiej. Grób przeniesiono na Miłostowo podczas powojennej likwidacji tej nekropolii.

Grób nie został objęty indeksacją wyszukiwarek cmentarnych.

Śp. z Landeków Matylda Fogel, zm. 17.5.1939.
Grób przeniesiony do kwatery ewangelickiej na Miłostowie podczas powojennych likwidacji poznańskich cmentarzy, być może z terenu obecnego Parku Manitiusa przy ul. Grunwaldzkiej…?

Według danych z USC Matylda Berta Fogel z d. Landek zmarła w wieku 72 lat; za: „Kurier Poznański” z 20.05.1939, nr 228, s. 9.

Grób znajduje się w starej części ewangelickiej, opodal mogił żołnierzy niemieckich; nie został objęty indeksacją wyszukiwarek cmentarnych.

W kwaterze ewangelickiej Cmentarza Komunalnego nr 1 w Poznaniu – Miłostowo znajduje się zaniedbany grób Franciszka Stróżyńskiego (1890-1936), przedwojennego PPS-owca, zasłużonego działacza ruchu robotniczego, antysanacyjnego pisarza politycznego i redaktora.
Jak wielu jemu podobnych: socjalistów, komunistów, ateistów czy też „libertynów” z poznańskiego oddziału Związku Myśli Wolnej – słowem: dysydentów, osobników nieakceptowanych i nietolerowanych przez władze oraz Kościoły w II RP – pochowano go w centralnej kwaterze ewangelickiego cmentarza na Górczynie. Podczas powojennej likwidacji tej nekropolii szczątki Stróżyńskiego przeniesiono (najprawdopodobniej w 1948 r.) na Miłostowo.
Na poznańskim Piątkowie istnieje ulica jego imienia.

Grób zindeksowano z datą ekshumacji na Górczynie lub powtórnego pochówku na Miłostowie, tj. 26.11.1948 r.: pole PD3, rząd 4, miejsce 60.
Stróżyński rodziny nie założył; zapomnianym, zniszczonym grobem nie ma komu się zaopiekować…

Zbiorowa mogiła parafian świętokrzyskich pochowanych na dawnym cmentarzu ewangelickim przy ul. Naramowickiej w Poznaniu

Z końcem lutego 2020 r. archeolodzy opuścili plac budowy tzw. tramwaju na Naramowice. Podczas kilkutygodniowych prac w pasie inwestycji ujawniono liczne pochówki na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego parafii Świętego Krzyża. Groby dziecięce zaskoczeniem nie były – są raczej zjawiskiem normalnym, zważywszy na wysoką kilkadziesiąt lat temu śmiertelność w tej grupie wiekowej. Za niespodziankę uznać należy szczątki niekompletne, noszące ślady ingerencji chirurgicznych. Zapewne zwłoki stały się przedmiotem autopsji; być może posłużyły nauce studentów medycyny?
Szczątki oraz wyposażenie pośmiertne – grzebienie, butelki z trunkami, medaliki itp., zostały złożone w zbiorowej mogile w kwaterze ewangelickiej na Miłostowie. Za ceremonię przy powtórnym pochówku odpowiedzialna była parafia ewangelicko-augsburska w Poznaniu.

W październiku 2020 r. staraniem Wydziału Kultury Urzędu Miasta Poznania, na zbiorowej mogile stanął nagrobek przygotowany z sjenitu i granitu. Inskrypcja przywołuje cytat z Apokalipsy św. Jana, ten sam, który sto dwadzieścia lat wcześniej umieszczono na kaplicy pogrzebowej na dawnym cmentarzu przy ul. Naramowickiej.

Zbiorowa mogiła parafian św. Pawła pochowanych na dawnym cmentarzu na terenie Parku im. I. i J. Drwęskich w Poznaniu

Podczas prac ziemnych, prowadzonych w ramach rewaloryzacji zabytkowego parku im. I. i J. Drwęskich (czyli na terenie dawnego starego cmentarza św. Pawła), 29 października 2019 r. pracownicy generalnego wykonawcy robót (firmy Gardens) ujawnili szczątki ludzkie. Kości odkryto przy jednej z alejek parkowych na wysokości posesji 2A przy ul. Niedziałkowskiego. Szczątki zabezpieczono; zostały złożone w 6 trumienkach ekshumacyjnych. Ich powtórny pochówek odbył się w komunalnej kwaterze ewangelickiej na Miłostowie 17 czerwca 2020 r.
Za pochówek odpowiadał inwestor, tj. Zarząd Zieleni Miejskiej. Ceremonię pogrzebową sprawowała poznańska parafia ewangelicko-augsburska.

PORÓWNAJ:

Przetargi: Rewaloryzacja Parku im. I. i J. Drwęskich w Poznaniu.
Zarząd Zieleni Miejskiej przystępuje do rewaloryzacji parku I. i J. Drwęskich; komunikat zzmpoznan.pl z dnia 04.04.2019 r.
Trwa rewaloryzacja parku im. J. i I. Drwęskich; komunikat zzmpoznan.pl z dnia 27.04.2020 r.
Powoli finalizowane są prace przy rewaloryzacji parku im. I. i J. Drwęskich; komunikat zzmpoznan.pl z dnia 25.06.2020 r.

Zbiorowa mogiła członków wspólnoty protestanckiej z Żabikowa, pochowanych na dawnym cmentarzu przy ul. Jawornickiej na Junikowie

11 maja 2021 r. w kwaterze ewangelickiej na Miłostowie, przy liturgicznym udziale proboszcza poznańskiej parafii ewangelicko-augsburskiej, ks. Marcina Kotasa, odbył się powtórny pochówek szczątków ujawnionych podczas prac na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego przy ul. Jawornickiej na poznańskim Junikowie.

PORÓWNAJ:

Na Grunwaldzie powstaje wybieg dla psów na dawnym cmentarzu; wtk.pl z dnia 08.09.2020 r.
Wybieg dla psów na dawnym cmentarzu?; poznan.tvp.pl z dnia 10.09.2020 r.
G. Okoński, Na os. Kopernika w Poznaniu znaleziono szczątki pięciu osób – dwóch dorosłych i trojga dzieci. To potwierdza obecność dawnego cmentarza; gloswielkopolski.pl z dnia 07.12.2020 r.
Relacja na stronie fb/PBHiAPomost z dnia 17.12.2020 r.
Przetargi: Budowa wybiegu dla psów przy ul. Jawornickiej w Poznaniu; ZZM.ZP/252-06/2020P.
Informacje o działaniach archeologów – inwestycja przy ul. Jawornickiej; stan na 11.12.2020 r.
Sprawozdanie z działań archeologów na stronie Stowarzyszenia Koimeterion: Interwencja przy Jawornickiej.