Nowa Wieś Dolna/Nowowiejskie Olędry (niem. Neudorf Hauland) | Stare Olędry Naramowickie (niem. Alt-Naramowice Hauland)
Niewielki, wiejski cmentarz ewangelicki przy ul. Nadwarciańskiej w Poznaniu, położony pośród bujnej roślinności, w sąsiedztwie bezimiennego strumienia, wpływającego do Warty; w 1. poł. XIX w. u jego ujścia funkcjonował młyn. Cmentarzyk otaczały dawniej rozproszone, samotnicze zagrody dwóch nieistniejących już wsi: od północy – Nowowiejskich Olędrów (niem. Neudorf Hauland, Nowawieś Olędry, inaczej: Nowa Wieś Dolna); od południa – Starych Olędrów Naramowickich (niem. Alt-Naramowice Hauland, Alte Naramowicer Hollander). Ich nazwy sugerują osadnictwo, sięgające schyłku I Rzeczypospolitej.
Na początku XX w. do potomków olędrów zamieszkujących północną rubież Poznania, i rodzin niemieckich właścicieli ziemskich, osiadłych tu w okresie Prus Południowych, dołączyli osadnicy, sprowadzeni przez Komisję Kolonizacyjną. Okoliczne gospodarstwa znajdowały się wówczas w granicach luterańskiej parafii Świętego Krzyża (z kościołem przy Grobli w Poznaniu). Po 1908 r. opiekę duchową oraz administrację kościelną nad tutejszymi protestantami przejęła nowa parafia ewangelicko-unijna z kościołem w Morasku (niem. Nordheim).
Wzdłuż ul. Nadwarciańskiej (dawniej: ul. Radojewska) – będącej odcinkiem Nadwarciańskiego Szlaku Rowerowego (NSR) – przetrwały siedliska, istniejące przynajmniej od przełomu XIX i XX w.; stanowią pozostałość po wspomnianych wyżej wsiach olęderskich. Zachowały się również efektowne aleje wierzbowe – drogi łączące gospodarstwa. Na tutejszym cmentarzu istnieją relikty przynajmniej 3 nagrobków (podstawy krzyży z inskrypcjami). Teren jest zaniedbany, choć wizytowany – widoczne są ślady celowych dewastacji (porzucone narzędzia w roku 2017!), śmieci oraz wypalone znicze.
Oprac. Paweł Skrzypalik
PORÓWNAJ:
BAZA EWIDENCJI GRUNTÓW ZGIKM GEOPOZ: działka nr 56/02/347/1. Właściciel: Miasto Poznań.
Obowiązuje mpzp obszaru Morasko-Radojewo-Umultowo, część Dolina Warty B w Poznaniu [Mab].
CMENTARZE EWANGELICKIE W MORASKU
CMENTARZ EWANGELICKI W RADOJEWIE
CMENTARZ EWANGELICKI W UMULTOWIE
Budowa ulicy Nadwarciańskiej – rozbudowa Kolektora Moraskiego; pim.poznan.pl.
- tunaramowice.pl.
- fb/Stare Naramowice.
- fb/Stowarzyszenie dla Naramowic.
- Poznańska Mikrowyprawa – Szlak Nadwarciański; thebeduins.pl z dnia 06.11.2020 r.
- Ochrona dla cmentarzy ewangelickich; poznan.tvp.pl z dnia 01.11.2021 r.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2020, nr 4, Naramowice.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2022, nr 2, Radojewo i Morasko.
- Goszczyńska J., Majątki wielkopolskie. Miasto Poznań, seria „Dawne budownictwo folwarczne”, t. VIII, Szreniawa 2004.
- Kiec O., Historia protestantyzmu w Poznaniu od XVI do XXI wieku, Poznań 2015.
- Kiec O., Protestantyzm w Poznańskiem 1815-1918, Warszawa 2001.
- Spacerem po Naramowicach. Dawniej i dziś, wydawnictwo okolicznościowe z okazji 650-lecia Naramowic.
- Szafran H., Miasto Poznań i okolica, Poznań 1959.
- Wąsicki J., Kolonizacja niemiecka w okresie Prus Południowych 1793-1806, [w:] „Przegląd Zachodni”, 1953, nr 9-10, s. 137-179.
- Wilkaniec A., Stan zachowania i trwałość historycznych układów przestrzennych dawnych wsi i majątków w strukturze Poznania, Poznań 2018.
