Red. Piotr Bojarski rozmawia z prof. Wiesławem Olszewskim (zm. 2015)…  

Upamiętnijmy niemiecki cmentarz wojenny na Cytadeli z okresu I wojny światowej. Co trzeci pochowany tam żołnierz był Polakiem – przypomina prof. Wiesław Olszewski, autor książek o nekropolii na Cytadeli.

Niemiecki cmentarz wojenny (zwany w latach I wojny światowej Garnison Ehrenfriedhof) na stokach Cytadeli istniał do 1945 r. Pochowano tam niemal 1200 żołnierzy armii niemieckiej z czasów I wojny światowej, którzy zmarli z ran w poznańskich szpitalach.
Prof. Olszewski zwraca jednak uwagę, że nie o samych Niemców tu chodzi. – W spisie pochowanych widać polsko brzmiące nazwiska. Szacuję, że co trzeci poległy jako żołnierz armii niemieckiej i pochowany na Ehrenfridhof na Cytadeli był Polakiem – tłumaczy profesor.

Dlatego zwrócił się do wojewody wielkopolskiego z propozycją upamiętnienia tego cmentarza.

Spojrzenie na spis pochowanych na Cytadeli potwierdza słowa Olszewskiego: znajdujemy tu np. Johanna Lipinskiego (rocznik 1894), który zmarł w Poznaniu 20 listopada 1914 r. Albo Nikodema Bzaniaka (Brzaniaka?), rocznik 1897, zmarłego 12 stycznia 1915. W tej samej tabeli widać inne polskie nazwiska: Golec, Rutkowski, Szymscrzak (prawdopodobnie Szymczak), Janocha, Slawinski, Nietrzepkowski… I nic dziwnego, bo Polacy z Poznańskiego podlegali obowiązkowi mobilizacyjnemu armii niemieckiej i służyli w jej jednostkach – najczęściej na froncie zachodnim. Było ich tak wielu, że o polskojęzycznych żołnierzach armii niemieckiej zaczęto mówić „Kaczmarek-regimenten” (od najbardziej popularnego nazwiska w Poznaniu). – W tym określeniu jest trochę przesady, bo Polacy z Poznańskiego właściwie nie tworzyli polskich formacji, tylko byli rozproszeni po różnych jednostkach. Było ich jednak bardzo wielu – podkreśla Olszewski.

Cmentarz wojenny na stoku Cytadeli został po wojnie zlikwidowany, ale pochówków nie ekshumowano – zniwelowano jedynie teren. Dziś część dawnego Garnison Ehrenfriedhof zajmują puste kwatery polskiego Cmentarza Garnizonowego. Zdaniem Olszewskiego, przyszłoroczna, setna rocznica wybuchu Wielkiej Wojny to świetny pretekst, by przypomnieć dawny cmentarz wojenny na Cytadeli. Tym bardziej że obok około 1200 żołnierzy armii niemieckiej (Niemców i Polaków) spoczywało na nim również około 100 jeńców wojennych: Rosjan, Brytyjczyków, Francuzów, Rumunów i innych. – Chodzi nie tylko o upamiętnienie, ale również o oznaczenie tego miejsca – tłumaczy Olszewski.

Jak miałoby wyglądać to upamiętnienie? Profesor proponuje, by na stoku Cytadeli odtworzyć pomniejszoną i uproszczoną, pozbawioną pruskiej symboliki, wersję pomnika cmentarnego, który stał w miejscu cmentarza w latach I wojny światowej. Był to obelisk, pod którym na schodach składano wieńce. Na pomniku miałaby znaleźć się tablica informująca, że był tu niegdyś cmentarz i kto tu spoczywa. – To ważne, by podkreślić, że był to cmentarz wojenny bez hitlerowskich konotacji – mówi Olszewski.

– To ciekawa sprawa – komentuje Adam Kaczmarek, sekretarz wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. – W armii zaborcy służyło wielu Wielkopolan. Gdyby ci, pochowani na Cytadeli, nie zmarli z ran odniesionych podczas I wojny światowej, wykorzystaliby na pewno swoje umiejętności w powstaniu wielkopolskim.

Kaczmarek przyznaje, że wniosek profesora dopiero wpłynął do urzędu, i że zanim zapadną jakieś decyzje o ewentualnym upamiętnieniu dawnego cmentarza (i o jego formie), najpierw zostanie on skonsultowany z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Podstawa prawna do upamiętnienia cmentarza jest: polsko-niemiecka umowa rządowa z 2003 r. mówi, że groby żołnierzy niemieckich z lat 1914-1918 na terenie Polski podlegają ochronie.

Źródło: P. Bojarski, Pomnik dla niemieckich żołnierzy? Z „Kaczmarek-Regimenten”; poznan.wyborcza.pl z dnia 25 maja 2013 r.