Wiejski cmentarz ewangelicki, położony pomiędzy blokami os. Jana III Sobieskiego, na terenie dawnego parku opodal nieistniejących już zabudowań folwarcznych. Wykorzystywany przez kolonistów niemieckich, sprowadzonych na początku XX w. przez Królewską Komisję Osadniczą. Po ukształtowaniu się granic nowej parafii ewangelickiej w Morasku (Nordheim), z połączonych wsi Piątkowo i Podolany utworzono w 1912 r. osadę Schönherrnhausen.
Podobnie jak pozostałe wsie północnej rubieży Poznania, leżące w granicach parafii moraskiej, Schönherrnhausen zamieszkiwali m.in. niemieccy reemigranci z Rosji. Dołączyli oni do potomków olędrów oraz zasiedziałych już rodzin niemieckich ziemian, należących wcześniej do poznańskiej parafii świętokrzyskiej. W okresie międzywojennym „polscy Niemcy”, jak ich nazywano, stanowili połowę ludności Piątkowa.
Nagrobki usunięto zapewne na przełomie lat 70. i 80. XX w., kiedy rozpoczęto budowę osiedla Jana III Sobieskiego. W terenie brak obecnie widocznych naziemnych atrybutów cmentarza.
Oprac. Paweł Skrzypalik
PORÓWNAJ:
CMENTARZE EWANGELICKIE W MORASKU
Folwark Piątkowo, os. Jana III Sobieskiego 1929/1940 via re.photos.
Os. Jana III Sobieskiego 1940/2016 via re.photos.
Folwark Piątkowo 1940/2016 via re.photos.
Mpzp „Osiedle Jana III Sobieskiego” – część A w Poznaniu.
- M. Witaszek, Utracona pamięć. Losy mieszkańców Piątkowa, [w:] „Rocznik Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego Gniazdo”, 2017, s. 39-46.
- T. Gałecki, Północne pasmo rozwojowe (Plan Ogólnego Zagospodarowania Przestrzennego Poznania), [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1976, nr 3, s. 5-13. Dostęp: WBC.
- C. Nawrocki, Zespół Osiedli Piątkowo-Naramowice, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1978, nr 1, s. 49-68. Dostęp: WBC.
- J. Modrzejewski, Metamorfozy zespołu osiedli Piątkowo-Naramowice, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1998, nr 1, Budowniczowie i Architekci, s. 194-207.
- B. Kęcińska-Lempka, Wciąż widzę sady Piątkowa, czyli od wsi do bloków, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 2018, nr 4, Blokowiska, s. 223-227.
- P. Nowicka, Piątkowo, czyli od sielskiej wsi do sypialni Poznania; poznan.wyborcza.pl z dnia 25.01.2016.
- KAS, Pamiętasz Winogrady i Piątkowo sprzed pół wieku? Zobacz zdjęcia archiwalne i przekonaj się, co się zmieniło; gloswielkopolski.pl z dnia 09.10.2012 r.
- KaT, Archiwum MTP. Piątkowo z lat 80-tych i znikający schron; epoznan.pl z dnia 08.08.2013 r.
- SZKI, Osiedla w Poznaniu przed laty. Rataje, Winogrady, Piątkowo i Żegrze na archiwalnych zdjęciach; gloswielkopolski.pl z dnia 08.06.2017 r.
- BS, Pamiętasz Piątkowo z lat dziewięćdziesiątych? Niesamowite video trafiło do sieci; epoznan.pl z dnia 17.01.2019 r.
- kk, Piątkowo pod koniec XX wieku. Zobacz niezwykłe video; epoznan.pl z dnia 21.08.2019 r.
- Echo Piątkowa.
- Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Poznaniu; historia.
- Piątkowo w cieniu wież, program z serii „Mój Poznań, moja Wielkopolska”; RTK Poznań.
- Amtsbezirk Schönherrnhausen; www.territorial.de.
- Krótka historia osiedla Piątkowo-Naramowice; poznanskiehistorie.blogspot.com.
- Poznańskie dzielnice – Piątkowo; www.poznanskieklimaty.pl.
- fb/Piątkowo.
- fb/Piątkowo Naszego Dzieciństwa.
- Poznań Piątkowo. Plan osiedli Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej: Bolesława Chrobrego, Jana III Sobieskiego, Stefana Batorego, Bolesława Śmiałego, Władysława Łokietka, Marysieńki via CYRYL.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2018, nr 4, Blokowiska.
- Błaszak-Zbierska A., Wycieczki po Piątkowie i okolicach, Poznań 1995.
- Goszczyńska J., Majątki wielkopolskie. Miasto Poznań, seria „Dawne budownictwo folwarczne”, t. VIII, Szreniawa 2004.
- Hauser P., Kolonista niemiecki na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Mit i rzeczywistość. Wykład wygłoszony na inauguracyjnym spotkaniu ze studentami l roku w roku akademickim 1994/1995, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1994.
- Ignasiak W., Piątkowskie ABC. Przewodnik nie tylko po spółdzielczych osiedlach mieszkaniowych Piątkowa, Poznań 2017.
- Jakóbczyk W., Kolonizatorzy i hakatyści, Poznań 1989.
- Jakóbczyk W., Pruska Komisja Osadnicza 1886-1919, Poznań 1976.
- Jankowiak S., Wysiedlenie i emigracja ludności niemieckiej w polityce władz polskich w latach 1945-1970, seria „Monografie”, t. 13, Warszawa 2005.
- Kiec O., Historia protestantyzmu w Poznaniu od XVI do XXI wieku, Poznań 2015.
- Kiec O., Protestantyzm w Poznańskiem 1815-1918, Warszawa 2001.
- Marciniak P., Doświadczenia modernizmu. Architektura i urbanistyka Poznania w czasach PRL, Poznań 2010.
- Nitschke B., Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945-1949, Zielona Góra 1999.
- Staemmler J., Wspomnienia poznańskiego pastora, przekład i opracowanie O. Kiec, seria: „Wielkopolskie Mikrohistorie”, t. III, Poznań 2017.
- Wilkaniec A., Stan zachowania i trwałość historycznych układów przestrzennych dawnych wsi i majątków w strukturze Poznania, Poznań 2018.
Okupację Piątkowa wspomina Stanisław Chudziński…
To było tak – zaczęło się, jak Hitler doszedł do władzy w Niemczech. We wsi mieszkało dużo rodzin dawnych niemieckich osadników. Polskie Niemcy – tak my ich nazywali. Zaczęli się spotykać, przeciwko Polakom judzić. Syn gospodarzy, Paluch, skrzyknął młodych i zaczęli Niemców kontrolować. Psy u nich musiały być uwiązane, żeby można było słuchać, o czym gadają. Jak weszli Niemcy, Paluch musiał uciekać, wrócił dopiero po wojnie. Część polskich Niemców podpisała volkslistę. W pierwszą zimę niektórych Polaków z Piątkowa zaczęto wywozić na Główną i wysiedlać. Na opuszczone gospodarstwa przyjeżdżali baltendojcze (Baltendeutsche, Niemcy bałtyccy – przyp. PS). Niemcy wydali też wojnę figurom. Najpierw chcieli zniszczyć figurę Najświętszego Serca Jezusowego, trochę ją porozbijali, ale do końca nie dali rady. Zmusili Polaków do wykopania dziury, części figury wkulnęli i zasypali. Krzyż przy Umultowskiej i Sarmackiej pocięli, najdłużej stojał krzyż na narożniku Włościańskiej i obornickiej. Po wojnie wszystko my we wiosce odbudowali.
Źródło: B. Kęcińska-Lempka, Wciąż widzę sady Piątkowa, czyli od wsi do bloków, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 2018, nr 4, Blokowiska, s. 226.
Czasy powojenne wspomina Kazimierz Chudziński…
(…) Stare Piątkowo było od Obornickiej po prawej stronie. Ciągnęło się aż do Moraska. Później w okolicach dzisiejszego os. Śmiałego i Chrobrego powstała nowsza część Piątkowa – Madera. Od miasta oddzielały nas forty. Jeszcze w latach 50. do Poznania chodziło się pieszo.
(…) Najpierw, już w latach sześćdziesiątych, pojawili się na polach geodeci, potem robiono odwierty. Byliśmy zaniepokojeni, ale mówili nam, że szukają minerałów. Potem na wzgórze, gdzie kościół miał stanąć, wpieprzyli nam się z wieżą. (…) Potem robili zebrania i powiedzieli, że będą nas przesiedlać do bloków, a domy burzyć.
(…) Truskawkową zmienili na Jaroczyńskiego, ze Śliwkowej zrobili Rymarkiewicza. Domy zburzyli. Dali nam mieszkanie w bloku. Swoje koty musiałem zostawić. Psa zabraliśmy, ale kilka razy uciekał na stare Piątkowo. Z okna widziałem na osiedlu dwie nowe szkoły, ale przez dwa lata brałem rower i pedałowałem do swojej starej budy na działkach przy Sarmackiej. (…) Widzę wciąż te kwitnące sady, owocowe aleje i tamtych ludzi. Gdy rozbierali starą stodołę na Piątkowie, specjalnie kupiłem trochę cegły na budowę domu. Żeby choć trochę tego starego Piątkowa w domu mieć.
Źródło: B. Kęcińska-Lempka, Wciąż widzę sady Piątkowa, czyli od wsi do bloków, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 2018, nr 4, Blokowiska, s. 224.
Budowa osiedli mieszkaniowych na przyłączonym do Poznania w latach 70. XX w. Piątkowie. Zdjęcia udostępnione przez Głos Wielkopolski 
Teren dawnego cmentarza ewangelickiego na os. Jana III Sobieskiego; lato 2020 r. Zdjęcia: P. Skrzypalik/Cyfrowe Lapidarium Poznania
