Przykościelny cmentarz św. Barbary; Chwaliszewo

Stylizowany plan średniowiecznego Poznania; za: trakt.poznan.pl. Kolorem żółtym wskazano świątynie Chwaliszewa. Od lewej, kolorem zielonym wskazano cmentarz i kościół św. Marcina; kolorem czarnym - farę oraz niżej, cmentarz i kościół Wszystkich Świętych; kolorem niebieskim - cmentarz i kościół św. Mikołaja; kolorem fioletowym cmentarze przy katedrze i kościele NMP; kolorem pomarańczowym - Ostrówek z wczesnośredniowiecznym cmentarzem i dalej, kolorem czerwonym - cmentarz i kościół św. Małgorzaty.

We wschodniej części dawnego Chwaliszewa – „poznańskiej Wenecji”, słynnej z konkurencyjnego wobec Poznania rzemiosła, zorganizowanego w liczne cechy – istniały dwie świątynie. Południową stronę głównej ulicy, tuż przed przeprawą na Ostrów Tumski, zajmował szpitalny kościół pw. św. Wawrzyńca. Po jej północnej stronie stał pomocniczy dla kolegiaty św. Mikołaja na Zagórzu kościół pw. św. Barbary. Przy tym ostatnim założono niewielki cmentarzyk, użytkowany w czasach nowożytnych. Podczas wizytacji w 1779 r. ks. Józef Rogaliński zanotował: „Cmentarz od strony uliczki jest z porządnego muru, z bramą murowaną i zamykanymi wrotami drewnianymi, od tyłu kościoła jest tylko płot drewniany. Na tym cmentarzu stoi kamienna figura św. Jana Nepomucena, sporządzona staraniem sławetnego Michała Gościmskiego, burmistrza chwaliszewskiego, szczególnego dobrodzieja tego kościoła. Przed tą figurą stoi piękna szklana lampa, płonąca przez cały dzień”.

Cmentarz oraz oba chwaliszewskie kościoły zostały zlikwidowane wkrótce po tym, jak na początku XIX w. Prusacy wprowadzili nowe rozporządzenia sanitarne, zwiastujące głębokie przemiany urbanistyczne na obszarze Poznania. Skutkiem wielokrotnych przekształceń krajobrazu w XIX i XX w. (m.in wzniesienia kamienic czynszowych na miejscu osiemnastowiecznych domów jednopiętrowych, zmiany przebiegu głównego koryta Warty, (od)budowy mostu łączącego Chwaliszewo z Ostrowem Tumskim) wskazanie precyzyjnej lokalizacji chwaliszewskich świątyń nastręcza pewne trudności. Przy obecnym układzie przestrzennym, śladów cmentarza i kościołów szukać należy… na dnie Warty…

Oprac. Paweł Skrzypalik

PORÓWNAJ:

Zorientowany na wschód plan Chwaliszewa z lat powojennych, za: KMP, 1995, nr 1, s. 172. Kolorem niebieskim wskazano przybliżoną lokalizację chwaliszewskich świątyń i cmentarza.
Przez kilka stuleci na Chwaliszewie dominowała zabudowa jednopiętrowa. Zmiany przyniósł koniec XIX w.; pojawiły się wówczas kamienice czynszowe. Urbanistyczną katastrofę zwiastowała niemiecka okupacja - kiedy budynki zaczęto wyburzać - i zniszczenia z 1945 r. Los dopełniła późniejsza "odbudowa", oznaczająca de facto likwidację Wyspy Chwaliszewskiej. Śladów tamtejszych świątyń i cmentarza, szukać należy dziś pośród nurtu Warty... Widokówka ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
J. Łukaszewicz, "Krótki opis historyczny kościołów parochialnych...", t. I, Poznań 1858, s. 63. Dostęp: WBC.
J. Łukaszewicz, "Krótki opis historyczny kościołów parochialnych...", t. I, Poznań 1858, s. 64-67. Dostęp: WBC.
Most Chrobrego nad tzw. kanałem ulgi; kałuże gromadzące się pod przęsłami dzieciaki nazywały "Faflutką". Na horyzoncie majaczy dawna Hala Sterowcowa i maszty radiostacji w Forcie Winiary, lata 30. XX w. Do 2. połowy lat 60. główny nurt Warty opływał Wyspę Chwaliszewską od zachodu. Jeszcze na początku XIX w., w miejscu kamienic po lewej stał kościół św. Barbary okolony niewielkim cmentarzem. Zdjęcie pochodzi z archiwum rodzinnego Janusza Adamczewskiego, którego ojciec, Julian, służył jako pilot w 3. Pułku Lotniczym na Ławicy.
"Kurier Poznański", 05.10.1924, nr 231, s. 4
error: Nie kopiuj, udostępnij! Masz pytania? Napisz do mnie: skrzypalik@e-lapidarium.pl
Scroll to Top
Skip to content