We wschodniej części dawnego Chwaliszewa – „poznańskiej Wenecji”, słynnej z konkurencyjnego wobec Poznania rzemiosła, zorganizowanego w liczne cechy – istniały dwie świątynie. Południową stronę głównej ulicy, tuż przed przeprawą na Ostrów Tumski, zajmował szpitalny kościół pw. św. Wawrzyńca. Po jej północnej stronie stał pomocniczy dla kolegiaty św. Mikołaja na Zagórzu kościół pw. św. Barbary. Przy tym ostatnim założono niewielki cmentarzyk, użytkowany w czasach nowożytnych. Podczas wizytacji w 1779 r. ks. Józef Rogaliński zanotował: „Cmentarz od strony uliczki jest z porządnego muru, z bramą murowaną i zamykanymi wrotami drewnianymi, od tyłu kościoła jest tylko płot drewniany. Na tym cmentarzu stoi kamienna figura św. Jana Nepomucena, sporządzona staraniem sławetnego Michała Gościmskiego, burmistrza chwaliszewskiego, szczególnego dobrodzieja tego kościoła. Przed tą figurą stoi piękna szklana lampa, płonąca przez cały dzień”.

Cmentarz oraz oba chwaliszewskie kościoły zostały zlikwidowane wkrótce po tym, jak na początku XIX w. Prusacy wprowadzili nowe rozporządzenia sanitarne, zwiastujące głębokie przemiany urbanistyczne na obszarze Poznania. Skutkiem wielokrotnych przekształceń krajobrazu w XIX i XX w. (m.in wzniesienia kamienic czynszowych na miejscu osiemnastowiecznych domów jednopiętrowych, zmiany przebiegu głównego koryta Warty, (od)budowy mostu łączącego Chwaliszewo z Ostrowem Tumskim) wskazanie precyzyjnej lokalizacji chwaliszewskich świątyń nastręcza pewne trudności. Przy obecnym układzie przestrzennym, śladów cmentarza i kościołów szukać należy… na dnie Warty…

Oprac. Paweł Skrzypalik

PORÓWNAJ:

• J. Łukaszewicz, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. I, Poznań 1858. Dostęp: WBC.
• „Kronika Miasta Poznania”, 1995, nr 1, Chwaliszewo.
• J. Kaczmarek, Chwaliszewo. Poznańska Wenecja, Poznań 2011.
• A. Kaniecki, Poznań. Dzieje miasta wodą pisane, Poznań 1993.
• P. F. Neumann, O kościele szpitalnym św. Wawrzyńca w Poznaniu na Chwaliszewie u schyłku XVIII wieku, [w:] „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski”, 2010, t. 5, s. 67-82. Dostęp: pressto.amu.edu.pl.
• A. Chybiński, Most Chwaliszewski, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1924, nr 3, s. 49-56. Dostęp: Polona.
• S. Janicki, Zarys historii krzyża przy poznańskim moście Chwaliszewskim, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1938, nr 4, s. 466-483. Dostęp: WBC. 
• J. Kaczmarek, Chwaliszewo. Rys monograficzny, [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1981, nr 3, s. 43-56. Dostęp: WBC.