Krzesiny: wiejski cmentarz ewangelicki przy ul. Jarosławskiej
Obecnie: cmentarz rzymskokatolickiej parafii pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu
Krzesiny (niem. Kreising) | Krzesinki | Marlewo
Wystawa Wschodnioniemiecka 1911 r. | parafia ewangelicko-unijna w Starołęce | obozy pracy dla Żydów 1941-1943 | alianckie naloty 1944 r.
Wiejski cmentarz ewangelicki położony przy ul. Jarosławskiej w Poznaniu. Wykorzystywany przez kolonistów niemieckich – głównie rolników sprowadzonych z Westfalii – osiedlanych tu na początku XX w. przez Królewską Komisję Osadniczą, po parcelacji gruntów w Krzesinach i Pokrzywnie.
Osadnicy należeli do ewangelickiej parafii w Starołęce (Luisenhain), jednak to w Krzesinach w 1912 r. stanął należący do tej wspólnoty drewniany kościół (wcześniej element wzorcowej wioski osadniczej, pokazywanej w ramach Wystawy Wschodnioniemieckiej z 1911 r.).
W Krzesinach, a także opodal siedlisk w Sypniewie i Piotrowie funkcjonowały niemieckie nazistowskie obozy dla robotników przymusowych. Najstarsi mieszkańcy wspominają rosyjskich jeńców oraz polskich robotników fabryki Focke-Wulfa. Wiosną 1941 r. do Kreising przybyły transporty z łódzkiego getta; rok później dołączyli więźniowie z obozu Spiegelberg. Żydów z Polski, Niemiec czy Belgii skierowano do budowy autostrady, lotniska oraz fabryki samolotów. Padłych z wycieńczenia grzebano na pobliskich cmentarzach w Głuszynie i Krzesinach… Wczesną jesienią 1943 r. obozy zlikwidowano; więźniów deportowano do Auschwitz-Birkenau.
Groby protestantów zostały wchłonięte przez nowo utworzony cmentarz rzymskokatolickiej parafii pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu (poświęcony w kwietniu 1946 r.). W listopadzie 1952 r., podczas powojennej akcji komasacyjnej, ekshumowano szczątki żołnierzy radzieckich padłych w bojach o Poznań i pochowanych na cmentarzu ewangelickim. Do dziś, pośród nowych grobów zachował się pomnik nagrobny… Stare kwatery ewangelickie uporządkowano i ogrodzono – po raz pierwszy w 1959 r. Sześć lat później przygotowano studnię i założono pompę. W 1974 r. cmentarz ponownie uporządkowano i ogrodzono siatką drucianą; prawdopodobnie wówczas część najstarszych nagrobków zakopano w sąsiedztwie cmentarza. Dekadę później rozpoczęto budowę niewielkiej kostnicy. W 1993 r. postanowiono o powiększeniu powierzchni cmentarza (zakup sfinalizowano dwa lata później).
Oprac. Paweł Skrzypalik
PORÓWNAJ:
- O. Kiec, Parafia ewangelicka w Starołęce i Krzesinach (1907-1945), [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 2009, nr 4, Starołęka, Głuszyna, Krzesiny, s. 291-302.
- D. Matijevic, J. Kwiatkowski, Krzesiny i Kreising – między pamiętaniem a pomijaniem. Polskie miasteczko wobec historii, pamięci i rywalizacji w cierpieniu, [w:] „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 2014, nr 10, s. 443-461.
- M. Brzeziński, Wędrujący kościół, czyli historia kościoła w Krzesinach; codziennypoznan.pl z dnia 14.04.2018.
- P. Bojarski, Zemsta na Krzesinach; kulturaupodstaw.pl z dnia 09.03.2020 r.
- Drewniana Architektura Sakralna: Poznań-Krzesiny, drewniany kościół pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej.
- Kościoły Drewniane w Polsce.
- Na przekór dniom: Krzesiny. Dwór Antoniego Raczyńskiego i kościół norweski.
- Historia parafii pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu.
- Zakłady lotnicze Focke-Wulf w Krzesinach; www.twierdza.poznan.pl.
- fb/Stowarzyszenie Historyczne KrzesiMy.
- „Kronika Miasta Poznania”, 1996, nr 2, Targi, jarmarki, MTP.
- „Kronika Miasta Poznania”, 2009, nr 4, Starołęka, Głuszyna, Krzesiny.
- Diefenbach M., Maćkowiak M., Praca przymusowa i autostrada między Frankfurtem nad Odrą a Poznaniem 1940-1945. Niemieckie nazistowskie obozy pracy dla Żydów, sowieckich jeńców wojennych, więźniów policyjnych i innych pracowników przymusowych wzdłuż budowanej Autostrady Rzeszy, Frankfurt (Oder) – Poznań 2017.
- Goszczyńska J., Majątki wielkopolskie. Miasto Poznań, seria „Dawne budownictwo folwarczne”, t. VIII, Szreniawa 2004.
- Jakóbczyk W., Kolonizatorzy i hakatyści, Poznań 1989.
- Jakóbczyk W., Pruska Komisja Osadnicza 1886-1919, Poznań 1976.
- Karaś A., Dzieje Krzesin i okolicy. Odkryte karty historii, Poznań 1994.
- Kiec O., Historia protestantyzmu w Poznaniu od XVI do XXI wieku, Poznań 2015.
- Kiec O., Protestantyzm w Poznańskiem 1815-1918, Warszawa 2001.
- Marciniak M., Krzesiński kościółek w stylu norweskim. Historia, miejsce kultu, zabytek, Poznań 2008.
- Pleskaczyński A., Bezpowrotne straty osobowe Armii Czerwonej w walkach o Poznań w styczniu i lutym 1945 roku, (rozprawa doktorska), Poznań 2015.
- Sarbak Z., Mój świat czyli dawna i niedawna Starołęka, Minikowo i Marlewo. O wszystkich i niektórych sprawach, Poznań 2016.
- Staemmler J., Wspomnienia poznańskiego pastora, przekład i opracowanie O. Kiec, Poznań 2017.
- Szafran H., Miasto Poznań i okolica, Poznań 1959.
- Wilkaniec A., Stan zachowania i trwałość historycznych układów przestrzennych dawnych wsi i majątków w strukturze Poznania, Poznań 2018.