Krzesiny: wiejski cmentarz ewangelicki przy ul. Jarosławskiej
Obecnie: cmentarz rzymskokatolickiej parafii pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu

Krzesiny (niem. Kreising) | Krzesinki | Marlewo
Wystawa Wschodnioniemiecka 1911 r. | parafia ewangelicko-unijna w Starołęce | obozy pracy dla Żydów 1941-1943 | alianckie naloty 1944 r.

Fragment kolejnego wydania niemieckiej mapy topograficznej [Messtischblatt, 3667 (alt. 1997) Posen (Süd)] z roku 1890, poprawionej w 1911 r. Kolorem zielonym wskazano cmentarz ewangelicki. "Khf" oznacza "cmentarz" (od niem. Kirchhof). Żółtymi okręgami oznaczono okoliczne świątki (krzyże i kapliczki). Za: igrek.amzp.pl.

Wiejski cmentarz ewangelicki położony przy ul. Jarosławskiej w Poznaniu. Wykorzystywany przez kolonistów niemieckich – głównie rolników sprowadzonych z Westfalii – osiedlanych tu na początku XX w. przez Królewską Komisję Osadniczą, po parcelacji gruntów w Krzesinach i Pokrzywnie.

Osadnicy należeli do ewangelickiej parafii w Starołęce (Luisenhain), jednak to w Krzesinach w 1912 r. stanął należący do tej wspólnoty drewniany kościół (wcześniej element wzorcowej wioski osadniczej, pokazywanej w ramach Wystawy Wschodnioniemieckiej z 1911 r.).

W Krzesinach, a także opodal siedlisk w Sypniewie i Piotrowie funkcjonowały niemieckie nazistowskie obozy dla robotników przymusowych. Najstarsi mieszkańcy wspominają rosyjskich jeńców oraz  polskich robotników fabryki Focke-Wulfa. Wiosną 1941 r. do Kreising przybyły transporty z łódzkiego getta; rok później dołączyli więźniowie z obozu Spiegelberg. Żydów z Polski, Niemiec czy Belgii skierowano do budowy autostrady, lotniska oraz fabryki samolotów. Padłych z wycieńczenia grzebano na pobliskich cmentarzach w Głuszynie i Krzesinach… Wczesną jesienią 1943 r. obozy zlikwidowano; więźniów deportowano do Auschwitz-Birkenau.

Groby protestantów zostały wchłonięte przez nowo utworzony cmentarz rzymskokatolickiej parafii pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu (poświęcony w kwietniu 1946 r.). W listopadzie 1952 r., podczas powojennej akcji komasacyjnej, ekshumowano szczątki żołnierzy radzieckich padłych w bojach o Poznań i pochowanych na cmentarzu ewangelickim. Do dziś, pośród nowych grobów zachował się pomnik nagrobny… Stare kwatery ewangelickie uporządkowano i ogrodzono – po raz pierwszy w 1959 r. Sześć lat później przygotowano studnię i założono pompę. W 1974 r. cmentarz ponownie uporządkowano i ogrodzono siatką drucianą; prawdopodobnie wówczas część najstarszych nagrobków zakopano w sąsiedztwie cmentarza. Dekadę później rozpoczęto budowę niewielkiej kostnicy.  W 1993 r. postanowiono o powiększeniu powierzchni cmentarza (zakup sfinalizowano dwa lata później).   

Oprac. Paweł Skrzypalik

PORÓWNAJ:

  1. „Kronika Miasta Poznania”, 1996, nr 2, Targi, jarmarki, MTP.
  2. „Kronika Miasta Poznania”, 2009, nr 4, Starołęka, Głuszyna, Krzesiny.
  3. Diefenbach M., Maćkowiak M., Praca przymusowa i autostrada między Frankfurtem nad Odrą a Poznaniem 1940-1945. Niemieckie nazistowskie obozy pracy dla Żydów, sowieckich jeńców wojennych, więźniów policyjnych i innych pracowników przymusowych wzdłuż budowanej Autostrady Rzeszy, Frankfurt (Oder) – Poznań 2017.
  4. Goszczyńska J., Majątki wielkopolskie. Miasto Poznań, seria „Dawne budownictwo folwarczne”, t. VIII, Szreniawa 2004.
  5. Jakóbczyk W., Kolonizatorzy i hakatyści, Poznań 1989.
  6. Jakóbczyk W., Pruska Komisja Osadnicza 1886-1919, Poznań 1976.
  7. Karaś A., Dzieje Krzesin i okolicy. Odkryte karty historii, Poznań 1994.
  8. Kiec O., Historia protestantyzmu w Poznaniu od XVI do XXI wieku, Poznań 2015.
  9. Kiec O., Protestantyzm w Poznańskiem 1815-1918, Warszawa 2001.
  10. Marciniak M., Krzesiński kościółek w stylu norweskim. Historia, miejsce kultu, zabytek, Poznań 2008.
  11. Pleskaczyński A., Bezpowrotne straty osobowe Armii Czerwonej w walkach o Poznań w styczniu i lutym 1945 roku, (rozprawa doktorska), Poznań 2015.
  12. Sarbak Z., Mój świat czyli dawna i niedawna Starołęka, Minikowo i Marlewo. O wszystkich i niektórych sprawach, Poznań 2016.
  13. Staemmler J., Wspomnienia poznańskiego pastora, przekład i opracowanie O. Kiec, Poznań 2017.
  14. Szafran H., Miasto Poznań i okolica, Poznań 1959.
  15. Wilkaniec A., Stan zachowania i trwałość historycznych układów przestrzennych dawnych wsi i majątków w strukturze Poznania, Poznań 2018.
Fragment zdjęcia lotniczego z 1945 r.; cmentarz ewangelicki w Krzesinach wskazano kolorem jasnozielonym. Zdjęcie ze zbiorów NARA via Biografia Archeologii/archeo.edu.pl.
Wschodnioniemiecka Wystawa Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa w Poznaniu (1911 r.)
Neogotycki dwór z 2. poł. XIX w., zaadoptowany na szkołę ewangelicką po parcelacji dawnego majątku (po 1900 r.); widok elewacji ogrodowej od strony północnej. Na pierwszym planie - uczennice i nauczyciele szkoły; ok. 1909 r. Pocztówka ze zbiorów Wielkopolskiej Kolekcji Ikonograficznej (wieki.amu.edu.pl), sygnatura: Krzesiny-II-0002.
Nalot Aliantów na niemiecką fabrykę w Krzesinach, 1944 r.
29 maja 1944 r. Samoloty 8. Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych bombardują lotnisko wojskowe oraz zakłady Focke-Wulfa w Krzesinach. Czerwoną strzałką oznaczono cmentarz ewangelicki. Zdjęcie najprawdopodobniej pochodzi ze zbiorów NARA.
Opis oryginalny: Krzesinki, Poland before 8th Air Force attack on 29 May 1944. This Polish plant is part of the same FW-190 complex as Posen and Sorau, was built up to replace production lost to Germany by destruction of Marienburg and Warnemunde (U.S. Air Force Number 52179AC). Źródło: National Archives and Records Administration via archives.gov.
Opis oryginalny: Krzesinki, Poland after 8th Air Force attack on 29 May 1944. component shop (1) is largely destroyed, sub-assembly shop (2) is heavily damaged. Small buildings (3), hangar (4) are destroyed. Construction of three other hangars shown at bottom right (U.S. Air Force Number A52179AC). Źródło: National Archives and Records Administration via archives.gov.
Opis oryginalny: Three large component workshops and a sub-assembly shop at the Focke-Wulf aircraft plant in Krzesinki, near Posen, Poland, were partially destroyed by the 8th USAAF attack on 20 May 44. The office buildings were virtually destroyed and many smaller (U.S. Air Force Number 53358AC). Źródło: National Archives and Records Administration via archives.gov.
error: Nie kopiuj, proszę. Zamiast tego udostępnij! Masz pytania? Napisz: skrzypalik@e-lapidarium.pl.
Scroll to Top
Skip to content