Na polskim Cmentarzu Garnizonowym, zajmującym znaczną część stoku poznańskiej Cytadeli, pośród licznych grobów wojennych z okresu powstania wielkopolskiego 1918-1919 i późniejszych walk o granice II RP, wyróżnia się mogiła Włocha, Novizza Cittadiniego. Ten urodzony 21 sierpnia 1898 r. w Giulianova (Abruzja nad Adriatykiem) weteran XI i XII bitwy nad rzeką Isonzo (jako podoficer w składzie 10. kompanii 262. Pułku Piechoty Brygady „Elba” dostał się do niewoli niemieckiej pod Caporetto; przekazany do pracy w majątku Strzelno) był też uczestnikiem grudniowego zrywu niepodległościowego Wielkopolan. Zmarł 15 marca 1919 r., po kilkutygodniowym leczeniu w poznańskim lazarecie, gdzie trafił na skutek nieszczęśliwego wypadku z bronią. Pochowano go z honorami, w asyście licznie zebranych poznaniaków manifestujących przyjaźń wobec państw Ententy, towarzysząc Cittadiniemu w ostatniej drodze.

Wokół mogiły Cittadiniego, począwszy od dnia tragicznej śmierci Włocha, narosło wiele nieporozumień. Poznańskie gazety codzienne powielały błędne informacje, myląc nazwisko weterana (najczęściej pisano: „Vincenzo Cittagini”), rodzaj wojsk do których należał (informowano, iż był lotnikiem!), czy przekłamując okoliczności jego śmierci… Piętrzyły się zagadki i nieścisłości, po latach utrwalone nawet w literaturze przedmiotu – naukowej i popularyzatorskiej. Dopiero niedawno, po wieloletnich zabiegach członków Stowarzyszenia Polonia-Italia, wspieranych przez włoskich regionalistów, udało się złożyć w całość życiorys Włocha.

Grób Cittadiniego znów – po ponad dekadzie* – wymaga pilnej rekonstrukcji i konserwacji; to dobra okazja, aby zadbać o pamięć o włoskim żołnierzu, weteranie Wielkiej Wojny i powstania wielkopolskiego. Jego ofiara wydała niespodziewane owoce – włosko-polską więź, wytrwale pielęgnowaną przez związanych z Poznaniem członków Stowarzyszenia Polonia-Italia.

_____________

* Por. Załącznik nr 3, pkt. 6 [w:] Aneks nr 1 z dnia 15 kwietnia 2011 r. do Porozumienia w sprawie powierzenia zadań dotyczących utrzymania grobów i cmentarzy wojennych zawartego w dniu 20 grudnia 2010 r., opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego z dnia 7 lutego 2011 r. (nr 19 poz. 440).

Oprac. Paweł Skrzypalik

Za cenne uwagi dziękuję p. Norbertowi Kulpie (Stowarzyszenie Polonia-Italia).
Swoją wiedzą oraz zgromadzonymi materiałami zechcieli podzielić się p. Maria Lamberti oraz p. red. Walter De Berardinis; ukłony!

PORÓWNAJ:

• Prace prof. Stanisława Sierpowskiego w zasobach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej; wiele z nich autor poświęcił najnowszej historii Włoch oraz relacjom włosko-polskim.
• Z. Dworecki, Udział cudzoziemców w Powstaniu Wielkopolskim 1918/19, [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza”, nr 73, Historia, z. 10, s. 55-64.
• P. Bojarski, Chińczyk i czarnoskóry żołnierz francuski – obcokrajowcy w powstaniu wielkopolskim; poznan.wyborcza.pl z dnia 19.12.2016 r.
• Stowarzyszenie Polonia-Italia oraz strona facebook Stowarzyszenia.
• 95 lat Stowarzyszenia Polonia-Italia w Poznaniu; wykład Prezeski Stowarzyszenia, dr Ligii Henczel, marzec 2021 r. Dostęp: YT.
• Włoskie akcenty w międzywojennym Poznaniu; wykład Prezeski Stowarzyszenia Polonia-Italia, dr Ligii Henczel, PTPN, listopad 2020 r. Dostęp: YT.
• ZSN, Powstaniec wielkopolski z Włoch. Novizzo Cittadini zostanie upamiętniony nad Adriatykiem; gloswielkopolski.pl z dnia 26.10.2019 r.
• Sabato la commemorazione del militare giuliese Novizzo Cittadini, l’unico italiano morto tra gli insorti di Poznan; www.comune.giulianova.te.it.
• Novizzo Cittadini un giuliese nella Sollevazione della Grande Polonia. 
• Giulianova, commemorazione dei caduti Pronta la targa per Novizzo Cittadini; listopad 2019 r. Dostęp: YT. 
• Giulianova. Sarà restaurata la tomba e la lapide del giuliese Novizzo Cittadini morto a Poznań. L’unico soldato italiano morto nella Sollevazione della Grande Polonia nel 1919; www.giulianovanews.it.
• The Eleven Battles of the Isonzo; worldwar1.com.