Kwatera z grobami cywilnych ofiar alianckich nalotów na Poznań w 1944 roku. Z przyczyn formalnoprawnych mogiły te nie mogą zostać uznane za groby wojenne, a tym samym nie mogą zostać objęte opieką Państwa Polskiego – wiążące przepisy umożliwiają nadanie statusu chronionego prawem grobu wojennego jedynie mogiłom ofiar represji okupantów: niemieckiego i sowieckiego.

Wiosną 1944 r. Poznań dwukrotnie stał się celem nalotów 8. Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych. Miasto było ważnym węzłem komunikacyjnym, usprawniającym przerzut wojska na front wschodni. Oprócz magazynów funkcjonowały tu również fabryki, istotne dla przemysłu zbrojeniowego Rzeszy. Efektem bombardowań z 9 kwietnia i 29 maja był paraliż głównych niemieckich zakładów zbrojeniowych oraz poważne zniszczenia miejskiej infrastruktury i budynków publicznych. W nalotach zginęli zarówno polscy, jak i niemieccy cywile oraz żołnierze.
Uroczystości pogrzebowe z udziałem niemieckich oficjeli na ówczesnym Hauptfriedhof (Cmentarz Główny lub Centralny, obecnie Miłostowo, otwarte dla pochówków w połowie października 1943 r.) opisywał „Ostdeutscher Beobachter” – oficjalny dziennik Kraju Warty. 13 kwietnia 1944 roku egzekwie nad trumnami polskich ofiar odprawił biskup Walenty Dymek, tymczasowo zwolniony z internowania. Pogrzeb był pierwszą i jedyną okazją na legalne, publiczne wystąpienie w języku polskim, skierowane do zgromadzonych na Miłostowie Polaków.

W latach 60. XX w. (?) na terenie kwatery stanął Pomnik Ofiar Wojny, ufundowany przez społeczeństwo Nowego Miasta w Poznaniu. Inskrypcja na metalowej tablicy, umieszczonej obok krzyża Orderu Virtuti Militari, informowała: „Tu spoczywają prochy poległych w walkach o Poznań 1939-1945”, jednoznacznie sugerując istnienie w tym miejscu zbiorowej mogiły*. W rzeczywistości – jak wynika z ksiąg cmentarnych – przed posadowieniem pomnika dokonano przeniesienia 4 grobów; istnienia zbiorowej mogiły na obszarze kwatery dotąd nie potwierdzono. Monument zniszczono na początku lat dwutysięcznych. W roku 2021 złożyłem petycję do zarządcy cmentarza, skutkującą oczyszczeniem pozostałości pomnika (por. niżej). Kwaterę przeznaczono do rewaloryzacji – projekt finansuje Oddział IPN w Poznaniu; w roku 2023 podjęto próbę kontaktu z rodzinami ofiar.

W Kwaterze Ofiar Bombardowań 1944 znajdują się również groby wojenne ofiar niemieckiego nalotu na Poznań we wrześniu 1939 r.:

• Grób Adama Jazicy: ewidencja grobów wojennych WUW.
• Grób Stanisławy Matyi: ewidencja grobów wojennych WUW.

Grób wojenny z okresu walk o wyzwolenie Poznania spod okupacji niemieckiej (1945 r.):

• Grób Agnieszki i Stanisława Wichłacz: ewidencja grobów wojennych WUW.

_____________

* Opisane nazwiskami trumny rzeczywiście złożono w rzędach, we wspólnej jamie grobowej, niemniej w części nadziemnej pochówki na obszarze kwatery zachowały do dziś indywidualny charakter.

Oprac. Paweł Skrzypalik

Za pomoc w opracowaniu historii kwatery oraz w gromadzeniu archiwaliów serdecznie dziękuję p. dyrektorowi Mateuszowi Dziobie (Usługi Komunalne Miasta Poznania) oraz p. Rafałowi Ratajczakowi (Wydział Kultury Urzędu Miasta Poznania). Panu dr. Michałowi Krzyżaniakowi dziękuję za udostępnienie artykułu przygotowywanego do druku.

PORÓWNAJ:

KONTAKT Z ADMINISTRATOREM CMENTARZA

NECROPOLIS: WYSZUKIWARKA CMENTARNA

KWATERA OFIAR NIEMIECKICH BOMBARDOWAŃ POZNANIA W 1939 R.

• M. Olszewski, Naloty bombowe zachodnich aliantów na Poznań w 1941 i 1944 roku (część pierwsza), [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1967, nr 2, s. 19-33. Dostęp: WBC.
• M. Olszewski, Naloty bombowe zachodnich aliantów na Poznań w 1941 i 1944 roku (część druga), [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1967, nr 3, s. 43-55. Dostęp: WBC.
• M. Olsezwski, Straty i martyrologia ludności polskiej w Poznaniu 1939-1945, Poznań 1973.
• B. Rudawski, Alianckie naloty na Poznań, [w:] [Dokumenty] „Z Archiwum Instytutu Zachodniego”, 2016, nr 2. Dostęp: iz.poznan.pl.
• M. Krzyżaniak, Amerykańskie naloty bombowe na Poznań w 1944 roku; maszynopis (poprawiony i uzupełniony w 2023 r.).
• Sz. Mazur, Latające Fortece nad Poznaniem; www.poznan.pl z dnia 09.04.2019 r.
• Poznań – ze względu na wielką odległość od frontów wojennych – przez długi czas nie był celem alianckich nalotów bombowych; dostęp: www.poznan.pl.
• L. Adamczewski, Śmierć z nieba. Alianckie naloty na polskie i niemieckie miasta, Poznań 2022.
• Ł. Jastrząb, J. Lubierska, Ofiary terroru i działań wojennych 1939-1945 w Poznaniu, Kórnik 2017.
• E. Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001.
• K. Kulczyńska, N. Marciniak, Odwiedzenia nekropolii na Miłostowie w Poznaniu i ich motywy, [w:] „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, nr 44 (2018), s. 205-219. Dostęp: pressto.amu.edu.pl.
• A. Karczewska, Zbiorowe mogiły poznaniaków na Miłostowie uporządkowane, codziennypoznan.pl z dnia 23.01.2022 r.