Kwatera z grobami cywilnych ofiar alianckich nalotów na Poznań w 1944 roku. Z przyczyn formalnoprawnych mogiły te nie mogą zostać uznane za groby wojenne, a tym samym nie mogą zostać objęte opieką Państwa Polskiego – wiążące przepisy umożliwiają nadanie statusu chronionego prawem grobu wojennego jedynie mogiłom ofiar represji okupantów: niemieckiego i sowieckiego.

W 1944 r. Poznań dwukrotnie stał się celem nalotów 8 Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych. Miasto było ważnym węzłem komunikacyjnym, usprawniającym przerzut wojska na wschód. Funkcjonowały tu również magazyny oraz fabryki, istotne dla przemysłu zbrojeniowego Rzeszy. Efektem bombardowań był paraliż głównych niemieckich zakładów zbrojeniowych oraz poważne zniszczenia miejskiej infrastruktury i budynków publicznych. W nalotach zginęli zarówno polscy, jak i niemieccy cywile oraz żołnierze.
Uroczystości pogrzebowe z udziałem niemieckich oficjeli na ówczesnym Hauptfriedhof (Cmentarz Główny lub Centralny, obecnie Miłostowo, otwarte dla pochówków w połowie października 1943 r.) opisywał „Ostdeutscher Beobachter” – oficjalny dziennik Kraju Warty. 13 kwietnia 1944 roku egzekwie nad zbiorową mogiłą* polskich ofiar odprawił biskup Walenty Dymek, tymczasowo zwolniony z internowania. Pogrzeb był pierwszą i jedyną okazją na legalne publiczne wystąpienie w języku polskim, skierowane do zgromadzonych na Miłostowie Polaków.

W latach 60. XX w. na terenie kwatery stanął pomnik ufundowany przez społeczeństwo Nowego Miasta w Poznaniu. Inskrypcja na metalowej tablicy, umieszczonej obok krzyża harcerskiego, informowała: „Tu spoczywają prochy poległych w walkach o Poznań 1939-1945”, jednoznacznie sugerując istnienie w tym miejscu zbiorowej mogiły. W rzeczywistości – jak wynika z ksiąg cmentarnych – przed posadowieniem upamiętnienia dokonano przeniesienia 4 grobów; założenia w tym miejscu zbiorowej mogiły dotąd nie potwierdzono, a wszystkie istniejące pochówki w kwaterze mają charakter indywidualny. Pomnik zniszczono najprawdopodobniej w latach 90. XX w. W roku 2021 złożyłem petycję do zarządcy cmentarza, skutkującą oczyszczeniem pozostałości pomnika (por. niżej). Kwaterę przeznaczono do rewaloryzacji (finansuje Oddział IPN w Poznaniu); w roku 2023 podjęto próbę kontaktu z rodzinami ofiar.

W kwaterze znajdują się też dwa groby wojenne ofiar niemieckiego nalotu na Poznań we wrześniu 1939 r.

_____________

* Opisane nazwiskami trumny złożono w rzędach, w zbiorowej mogile (tj. wykopano wspólną jamę grobową), jednak w części nadziemnej kwatera zachowała do dziś indywidualny charakter.

Oprac. Paweł Skrzypalik

Za pomoc w opracowaniu historii kwatery oraz w gromadzeniu archiwaliów serdecznie dziękuję p. dyrektorowi Mateuszowi Dziobie (Usługi Komunalne Miasta Poznania) oraz p. Rafałowi Ratajczakowi (Wydział Kultury Urzędu Miasta Poznania).

PORÓWNAJ:

KONTAKT Z ADMINISTRATOREM CMENTARZA

NECROPOLIS: WYSZUKIWARKA CMENTARNA

KWATERA OFIAR NIEMIECKICH BOMBARDOWAŃ POZNANIA W 1939 R.

• M. Olszewski, Naloty bombowe zachodnich aliantów na Poznań w 1941 i 1944 roku (część pierwsza), [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1967, nr 2, s. 19-33. Dostęp: WBC.
• M. Olszewski, Naloty bombowe zachodnich aliantów na Poznań w 1941 i 1944 roku (część druga), [w:] „Kronika Miasta Poznania”, 1967, nr 3, s. 43-55. Dostęp: WBC.
• B. Rudawski, Alianckie naloty na Poznań, [w:] [Dokumenty] „Z Archiwum Instytutu Zachodniego”, 2016, nr 2. Dostęp: iz.poznan.pl.
• Sz. Mazur, Latające Fortece nad Poznaniem; www.poznan.pl z dnia 09.04.2019 r.
• Poznań – ze względu na wielką odległość od frontów wojennych – przez długi czas nie był celem alianckich nalotów bombowych; dostęp: www.poznan.pl.
• L. Adamczewski, Śmierć z nieba. Alianckie naloty na polskie i niemieckie miasta, Poznań 2022.
• Ł. Jastrząb, J. Lubierska, Ofiary terroru i działań wojennych 1939-1945 w Poznaniu, Kórnik 2017.
• K. Kulczyńska, N. Marciniak, Odwiedzenia nekropolii na Miłostowie w Poznaniu i ich motywy, [w:] „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, nr 44 (2018), s. 205-219. Dostęp: pressto.amu.edu.pl.