Biedrusko: prawosławny cmentarz wojenny na terenie poligonu
Truppenübungsplatz Posen | Truppenübungsplatz Warthelager | Weissenburg | Obóz Ćwiczeń Biedrusko | poligon Biedrusko
Dowództwo Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu | prawosławna parafia garnizonowa pw. św. Mikołaja | jeńcy rosyjscy
wojna polsko-bolszewicka | II wojna światowa
Niewielki, otoczony lasem, zakrzewiony cmentarz, zlokalizowany opodal starej drogi, prowadzącej do dawnej leśniczówki Janowo w granicach poligonu Biedrusko (obecnie: przy ul. 7 Pułku Strzelców Konnych). W latach 1920-1921 na cmentarzu tym dokonywano pochówków jeńców sowieckich z okresu wojny polsko-bolszewickiej, zakwaterowanych na terenie Obozu Ćwiczeń (formalnie w Biedrusku obóz jeniecki nie funkcjonował, jednak wzięci do niemieckiej niewoli żołnierze wielonarodowej armii rosyjskiej (m.in. Ukraińcy) przebywali tu już podczas I wojny światowej; wykorzystywano ich do pracy przymusowej m.in. w fabryce H. Cegielskiego w Głównej). Najprawdopodobniej w zbliżonym charakterze cmentarz ten wykorzystywano również po roku 1941 (tj. po ataku III Rzeszy na ZSRR); wówczas radzieckich jeńców, rozlokowanych w stajniach z początku XX w., pilnowali bezwzględni własowcy.
Do dziś przetrwała jedna, ogrodzona mogiła w postaci podstawy w formie „golgoty” (stylizowanej na kamienną), zwieńczonej żeliwnym krzyżem prawosławnym w odmianie rosyjskiej (o sześciu – a nie ośmiu – końcach). Trudno jednoznacznie określić, z jakich lat pochodzi nagrobek. Znane archiwalne zdjęcia ukazują przynajmniej trzy rzędy mogił ziemnych z początku lat 20. Być może w okolicy znajdują się kolejne nagrobki, jednak nie stwierdzono ich istnienia w karcie cmentarza. Formalnie tamtejsze groby mają status grobownictwa wojennego, znajdującego się pod ochroną Państwa Polskiego (reprezentowanego przez Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu).
Nie zachował się duży prawosławny krzyż drewniany w klasycznej formie (tj. o ośmiu końcach), jeszcze pod koniec lat 90. XX w. górujący nad zapomnianą kwaterą.
Cmentarz od kilku lat jest porządkowany przez pracowników 14 Wojskowego Oddziału Gospodarczego z Biedruska, lokalnych harcerzy oraz okolicznych mieszkańców. O pamięć społeczną o dawnym miejscu pochówku dbają również stali współpracownicy i autorzy portalu ebiedrusko.pl.
W okresie międzywojennym opiekę duchową nad poborowymi prawosławnymi, odbywającymi służbę na terenie Obozu Ćwiczeń Biedrusko, sprawował ks. protojerej Aleksander Bogaczew z parafii garnizonowej pw. św. Mikołaja w Poznania (wcześniej pełnił posługę kapłańską w Obozie Jeńców nr 1 w Strzałkowie).
Pochówki prawosławne sprzed II wojny światowej były również obecne na starym Cmentarzu Garnizonowym w Biedrusku (zachował się tam jeden oznaczony grób).
Karta Ewidencyjna Pomnika Pamięci Narodowej, udostępniona przez portal NID, informuje o zbiorowej mogile na skraju lasu, przy drodze w kierunku Chojnicy. W lutym 1945 r. w walce z wojskami hitlerowskimi poległo tu 8 żołnierzy polskich i radzieckich; zostali oni pochowani we wspólnym grobie.
PORÓWNAJ:
PRAWOSŁAWNY CMENTARZ GARNIZONOWY w Poznaniu
CMENTARZ GARNIZONOWY w Biedrusku
WOJSKOWA KOLEJKA WĄSKOTOROWA POZNAŃ-BIEDRUSKO
- K. Łączkowski, Historia poligonu Biedrusko; cswlpoznan.wp.mil.pl.
- M. Dej, Zaginiona mogiła w Biedrusku; ebiedrusko.pl z dnia 04.02.2015 r.
- M. Dej, Zaginione mogiły…; ebiedrusko.pl z dnia 29.10.2015 r.
- J. M. Ka, Widziane z Biedruska. Uchodźcy roku 1920; ebiedrusko.pl z dnia 28.11.2015 r.
- M. Sak, Stare cmentarze, mogiły i miejsca pamięci w Biedrusku; ebiedrusko.pl z dnia 31.10.2021 r.
- P. Bojarski, „Biała” emigracja; Biuletyn Miejski via www.poznan.pl z dnia 15.05.2019 r.
- P. Bojarski, To nie był anty-Katyń; kulturaupodstaw.pl z dnia 22.05.2019 r.
- B. Kruszyński, Garnizon Poznań w II Rzeczypospolitej. Wojsko w życiu miasta, Poznań 2013.
- P. Janicki, Obóz Ćwiczeń Biedrusko, seria: „Wielki leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939”, t. 210, Warszawa 2021.
- F. Rohowski, Kurze Geschichte des Truppenübungsplatzes Warthelager… und seines aussergewöhnlichen Nachbarn / Krótka historia poligonu w Biedrusku… i jego wyjątkowego sąsiada, Liestal 2020.
- M. Hałas, Śmiertelne przypadki żołnierzy na terenie placu ćwiczeń w Biedrusku w latach 1901-1939, Kraków 2019.
- M. Korkuć, W. Rezmer, Z. Karpus, Jeńcy 1920, Kraków-Warszawa 2020.
- Z. Karpus, Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy na terenie Polski w latach 1918-1924, Toruń 1997.
- W. Olszewski, Cmentarze na stokach poznańskiej Cytadeli, Poznań 2008.
- W. Olszewski, Jeńcy i internowani zmarli w obozie Strzałkowo w latach 1915-1921, Warszawa 2012.
- J. Bączyk, Armie za drutami. Jeńcy wojenni na terenie prowincji poznańskiej (1914-1918), Poznań 2016.
- M. Budnik, Wojenne i jenieckie cmentarze z okresu I wojny światowej w Wielkopolsce, [w:] „Cmentarze i pomniki I wojny światowej po stuleciu. Stan badań i ochrony”, red. M. Karczewska, Białystok 2019, s. 83-88 via Dziedzictwo Wielkiej Wojny.
- Parafia Prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Poznaniu | Prawosławna Diecezja Łódzko-Poznańska | Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny.
- www.suchylas.pl.
- Portal ebiedrusko.pl – wczoraj, dziś i jutro.
- Portal biedrusko.org.
- fb/Biedrusko i Natura.
- Kolekcja: Warthelager Posen, poligon w Biedrusku | 1904-1942 | Pocztówki Tadeusza Bonieckiego via cyryl.poznan.pl.
Okres II wojny światowej w Biedrusku wspomina prof. Jerzy Masiakowski; „Wiejskiego Gośliniaka okrutny czas niemieckiej okupacji”…
Czarną robotę na terenie Biedruska wykonywali, pilnowani przez niemieckich żołnierzy pod karabinem, rosyjscy jeńcy wojenni. Swoim widokiem i zachowaniem budzili uczucia bezradnej litości i współczucia. Wynędznieli, zabrudzeni, obdarci i przerażająco głodni. Jak byli poza zasięgiem wzroku ich niemieckiego nadzoru, ukradkiem brali do kieszeni i za pazuchę obierki, a promienieli ze szczęścia, jak udało się im podać coś do zjedzenia, jakąś kanapkę.
Było to w całkowitym kontraście z jenieckim obozem przy przeprawie nad Wartą w Mściszewie, gdzie znajdowali się porządnie ubrani, syci i zachowujących się godnie Anglicy, z przyjaznymi gestami pod naszym adresem przy wzrokowych kontaktach w czasie ich drogowych robót nadzorowanych przez niemieckich żołnierzy lub z za wysokiego, drucianego, zakończonego drutem kolczastym ogrodzenia obozu.
Źródło: Lata okupacji w Biedrusku (1939-1945) via www.biedrusko.org.